QANLI KƏNDİ (QANLI ALLAHVERDİ)

Göyçə gölünün cənub-şərqində, Basarkeçər kəndindən (indiki Vardenis şəhəri) 3 kilometr qərbdə, Vardenis-Yerevan şosesinin üstündə, dəniz səviyyəsindən 1940 metr yüksəklikdə yerləşən bu kəndin ərazisindəki məbədin qalıqlarının VIII-IX, qədim məzarlıqdakı daş kitabələ­rin isə Xl-Xll əsrlərə aid olduğunu erməni tarixçilərinin özləri də rəs­mən etiraf ediblər. Rəsmi mənbələrdə isə bu kəndin adına ilk dəfə ye­ni yaradılmış erməni vilayətiinin idarəçiliyinə verilmiş Göyçə mahalı­nın o zaman yaşayış üçün yararlı sayılan 59 türk kəndinin İ.Şopen tərə­findən tərtib olunmuş siyahısında rast gəlinir.

Tarixi sənədlərə görə 1831-ci ildə Qanlı Allahverdi kəndinin (Qamışlıdan köçüb bu kəndə pə­nah gətirənlərlə birlikdə) əhalisinin sayı 314 nəfər olub. Kənddə yaşa­yan türklərin sayı 1897-ci ildə 397, 1908-ci ildə 445, 1914-cii ildə 465, 1916-cı ildə 483 nəfər həddinə qədər artıb. Qondarma Ararat Respubli­kasının mövcudluğu illərində Göyçənin digər kəndlərinə nisbətən Qan­lı Allahverdi kəndi daha çox ziyan çəkib; 1918-ci ilin noyabrında kənd qismən, 1919-cu ilin aprelində isə bütünlüklə yandırılıb və talan edilib. 1922-ci ildə qaçqınların cəmi 30 faizə qədəri, 165 nəfər qayıdaraq kən­di yenidən bərpa etmişlər. Amma bu vaxtdan etibarən ermənilər rəsmi sənədlərdə kəndin adını Qanlı Allahverdi kimi yox, Qanlı kimi göstər­mişlər. 1931-ci ildə kənd sakinlərinin sayı 287, 1945-ci ildə 363 nəfər idi. 1946-cı il avqustun 12-də Qanlı Allahverdi toponimi dəyişdirilərək, kənd Qamışlı adlandırılmışdır. 1948-1953-cü illər aralığında dövlət sə­viyyəsində həyata keçirilən deportasiya zamanı Qanlı Allahverdi kəndi də qara siyahıya düşmüş, kənd bütövlükdə Kür-Araz ovalığına köçürülmüşdür.

Əhalinin bir qismi aran zonasına uyğunlaşa bilməyərək, bir qismi isə malyariya nəticəsində tələf olmuşdur. 1956-cı ildən sonra sağ qalanların az bir hissəsi yenidən kəndə dönərək onu bərpa etməyə çalışmışlar. 1979-cu il siyahıyaalınmasının nəticələrinə görə kənd əhali­sinin sayı 673 nəfər olmuşdur. 1988-ci il noyabrın 24-dən dekabrın 7-nə qədər erməni quldurları tərəfindən mühasirəyə alınmış Qanlı Allahver­di kəndi iki şəhid vermiş-62 yaşlı Əhmədov Firudin Həsən oğlu aldığı fiziki xəsarətlər nəticəsində, 61 yaşlı İbrahimov Mirzağa İbad oğlu isə təqiblər zamanı borana düşərək dünyalarını dəyişmişlər. Kənd isə tam mənada dağıdılmış və qarət edilmiş, əhali Azərbaycanın müxtəlif böl­gələrinə səpələnmək məcburiyyətində qalmışdır. Ermənistan SSR Ali Sovetinin 9 aprel 1991-ci il tarixli qərarı ilə Qanlı adlı türk yurdu qon­şu Kərkibaş kəndi ilə bir inzibati vahiddə birləşdirilmiş və birləşmiş kənd “Vanevan” adlandırılmışdır.

Tədqiqatçı-jurnalist: Salman VİLAYƏTOĞLU.

Təqdim etdi: İlqar İSMAYIL