1.
Tarix: 4 mart, 1919-cu il.
Yer: Bakı.
Səhər saat on radələridir. Aktyor Hüseynqulu Sarabski evdən çıxıb işə, Cümhuriyyət hökuməti tərəfindən təşkil olunan teatr truppasına yollanır. Yolda Azərbaycanın ilk parodiya aktyoru Əbülhəsən Anaplı və aktyor Rza Darablı ilə qarşılaşır.
Hər ikisi Sarabskini görən kimi hönkür-hönkür ağlamağa başlayırlar.
Hüseynqulu bəy təəccüblənir. Nə baş verdiyini soruşur. Anaplı deyir: “Xəbərin yoxdur?”
“Yox. Nə olub axı?”
“Hüseyni öldürüblər!” – bu dəfə Darablı dillənir.
Sarabski qulaqlarına inanmır. Bunu zarafat zənn edir, hətta bu zarafata görə aktyor yoldaşlarını tənbehləyir də.
Nə Anaplı, nə Darablı başqa bir kəlmə söyləməyib yenidən ağlamağa başlayırlar.
Sarabski tərəddüd içindədir: eşitdiyi xəbərə inansın, inanmasın?
Belə görünür, yoldaşlarının getdikcə daha möhkəm ağlaması onun bu tərəddüdünə son qoyur. Dizləri bükülməyə, gözlərinə qaranlıq enməyə başlayır.
Handan-hana özünü ələ alıb: “İndi siz hara gedirsiniz? O hardadır?” deyə soruşur.
“Evlərində, – deyə Əbülhəsən cavab verir, dərhal da əlavə edir. – Artistlər hamısı da ordadır”.
2.
Sarabski iki aktyor yoldaşı ilə Ərəblinskigilə gələndə vay-şivən səsi aləmi bürümüşdü.
Hüseyn bəyin cənazəsi taxtın üstünə qoyulmuşdu; görkəmli aktyorun rəngi ağappaq idi, gözləri yumulmuş, saçları isə üzünə dağılmış vəziyyətdə idi – sanki ölməmişdi, dərin yuxuya getmişdi.
Sarabski çaşqındır. Özünü itirib. Nə deyəcəyini, neyləyəcəyini bilmir. “Bu nədir mən görürəm?” deyə mat-mat ətrafdakıların üzünə baxır.
İçəridəki aktyor yoldaşlarından cavab gəlmir, ağlaşma səsi bir az da yüksəlir…
3.
Ərəblinskinin cənazəsi başında bir qoca qadın dayanmışdı. Bu onun tərbiyəçisi olmuş Mariya İvanovna idi.
Bu yerdə bir az keçmişə qayıdaq.
Sarabskinin Hüseyn bəylə xatirələrindən: “…bir paçka “Limonnı” papiros alıb Hüseynin yanına getdim. Çünki Hüseyn ac qala bilərdi, amma papirossuz qala bilməzdi. Getdim nə gördüm, evin ortasında bir kürsü yıxılmış, Hüseyn yaxası açıq, saçı dağılmış, başını iki əlilə tutub mizə söykənib. Mariya İvanovna Hüseyn ilə yumşaqcasına söhbət edir. Bu qadını yoldaşlar hamısı tanıyırdı. O, 50-51 yaşlarında, ağsaç, xoşsimalı, ziyalı bir qadın idi. Ərəblinskiyə uşaqlıqdan o tərbiyə vermişdi. Ondan başqa qapıda bir-iki nəfər rus qadınları da söykənib dayanmışdılar. Anası da evin bir tərəfində əlində ağ, üstü güllü yaylıq gözlərini silərək ağlayırdı. Mən əhvalatı belə görüb bir dəqiqə sükutdan sonra Mariya İvanovnadan soruşdum ki, nə olub? Yumşaqcasına gülüb cavab verdi: – “Heç, Hüseyn məşq edəndə anasını qorxudub”…
Ərəblinski başını yuxarı qaldırıb… bərkdən, qəh-qəhə ilə güldü, o güləndə Mariya İvanovna da dodaqltı gülümsədi. Onlara baxıb biz də (özünü və aktyor yoldaşı Əbülfət bəy Vəlini nəzərdə tutur – E.A) gülməyə başladıq… Anası: “Nə vecinizə, gülərsiniz də… – dedi. – Oğlumu dəli eləyib salmısınız çöllərə…”. Sonra öz-özünə “dəlidir də… dəlinin buynuzu olmaz ki” söylədi. Mariya İvanovna: “Bax belə, gülmək yaxşıdır, ağlamaq lazım deyil”, – deyib durub getdi…”
İndi isə ağlamaqdan başqa yol yox idi.
Yazıq qadının – Mariya İvanovnanın rəngi tamam solmuşdu, başıaçıq idi, dümağ saçları üzünə tökülmüşdü, gözləri yaş və sonsuz kədər içində idi.
4.
Sarabski handan-hana cənazəyə yaxınlaşır və həyatla vidalaşmış sənət dostuna yalvarmağa başlayır: “Dur, qardaşım, dur! Biz belə danışmamışdıq. Axı biz əl-ələ verib işləyəcəkdik. Bax, uşaqlar hamısı burdadır. Səni gözləyirlər, Hüseyn, dur məşqə başlayaq. Həmişə səhərlər mən səni gəlib oyadardım. Bəs bu gün nə üçün durmursan?”
Lakin Ərəblinskidən cavab yoxdur.
Sarabski bu dəfə yan-yörəsindəki aktyor yoldaşlarına çevrilir: “Qardaşlar, – deyir, – bu Hüseyndir, yatıb, mənim sözümlə oyanmır. Gəlin siz oyadın!” Dərhal da səsinin tonu dəyişir, sanki nə baş verdiyini birdən-birə anlayıbmış kimi boğuq şəkil də əlavə edir: “Yox, bu əbədi yatmaqdır. Bütün dünya gəlib onu oyatmaq istəsə, oyanmayacaqdır”…
5.
Bəs Ərəblinskini kim və niyə öldürmüşdü?
Sarabski yoldaşlarından bu haqda soruşur və cavabında onu dayısı oğlu Əbdülxalıqın güllələdiyini öyrənir.
Hadisənin təfsilatını isə Hüseyn bəyin bacısı belə nəql edir: “Keçən gün axşam saat dörddə Əbdülxalıq Hüseyni evlərinə nahara çağırdı. Hüseyn heç getmək istəmirdi (Bəzi qaynaqlarda buna səbəb kimi onunla dayısı, həmin vaxt Bakının məşhur tacirlərindən biri Hacı Əbdülkərim arasında mülk davası olması göstərilir. Başqa bir iddiaya görə isə Əbdülxalıq daha əvvəl də Ərəblinskiyə güllə atıbmış, həm də aktyorun öz evində… – E.A). Çox söhbətdən (israrlardan – E.A) sonra Hüseyn paltosunu geyib getdi onlara. Oturub çörək yeməyə başlayırlar. Əbdülxalıq tapançasını çıxarıb Hüseyni boğazından vurub yıxır yerə. Özü isə qaçıb.. Güllənin səsinə evdəkilər gəlib görüblər ki, Hüseyn yıxılıb yerə, ağzından qan axır. Xəbər etdilər, gedib Hüseyni ölmüş gördüm”.
6.
Əbdülxalıqın Ərəblinskini öldürməsinə səbəb nə idi?
Bir çoxları bunu Hüseyn bəyin aktyorluğuna bağlayırlar. Yaxınlarının, qohum-əqrəbanın Ərəblinskini səhnədə görmək istəmədiklərini, bunu ayıb və şeytan əməli saydıqlarını, xüsusilə də qadın rollarını oynamaqla nəslin başını aşağı etməsini əsas gətirib Əbdülxalıqın da onu elə həmin səbəblərdən güllələdiklərini deyirlər.
Lakin görkəmli sənətkarın qətl səbəbi başqadır.
Cinayətin kökündə o vaxtlar Bakıdakı məclislərdə həm gitarada ifa edən, həm də özü oxuyan Tatyana adlı bir qadın (soyadı Maslennikova) dayanırdı, daha doğrusu, Əbdülxalıqın həmin qadına aşiq olması, qadının könlünün isə Ərəblinskiyə düşməsi… Olduqca gözəl və məlahətli səsə malik olan Tatyanaya Hüseyn bəy də laqeyd deyildi: onun ifasını da, gözəlliyini də çox bəyənirdi. Lakin, deyilənlərə görə, aralarında eşq macərası yox idi, Maslennikovanın Hüseyn bəyə sevdası bu mənada qarşılıqsız imiş…
Əbdülxalıq isə qadının ona rədd cavablarından qəzəblənmiş və belə hesab etmişdi ki, Tatyana məhz Ərəblinski ucbatından yaxınlıq təklifini geri çevirir.
Görünür, qətlin baş verdiyi gün, nahar süfrəsi arxasında həmin söhbət açılıb, öncə mübahisəyə, sonra da məlum faciəyə çevrilib.
7.
Ərəblinskinin öldürülməsi xəbəri Bakıya ildırım sürəti ilə yayılır.
Şəhər əhli onun yaşadığı evə axın edir. Çox keçmədən evin qarşısında insan seli yaranır.
Bir qədər sonra Bakı Həsən bəy Zərdabidən sonra ikinci ən izdihamlı dəfn mərasiminin şahidi olacaqdı…
Elnur Astanbəyli
Londonda yaşayan azərbaycanlı yüksək dərəcəli fəxri ada layiq görülüb
01.11.20241948-1953-CÜ İLLƏRDƏ AZƏRBAYCANLILARIN QƏRBİ AZƏRBAYCANDAN DEPORTASİYASI
22.10.2024Möhtərəm prezident!
Cənab Zati-aliləri!
“ADIM ƏLƏSGƏRDİ, ƏSLİM GÖYÇƏLİ” DEYƏN HAQQ AŞIĞININ HEYKƏLİ BAKIDA
07.10.2024Prezident İlham Əliyev Bakıda Aşıq Ələsgərin abidəsinin açılışında iştirak edib
30.09.2024Bakıda Azərbaycan poeziyasının görkəmli nümayəndəsi Aşıq Ələsgərin heyli kəli ucaldılıb.
27.09.2024Usta Abdullanı anarkən..
25.09.2024Qərbi Azərbaycan İcmasının təşkilatçılığı ilə 2024-2025-ci tədris ili üzrə Ali məktəblərə qəbul imtahanlarında 600-dən yuxarı bal toplamaqla yüksək nəticə göstərərək tələbə adını qazanmış əslən Qərbi Azərbaycandan olan gənclərlə görüş keçirilib.
12.09.2024XARİCDƏ YAŞAYAN AZƏRBAYCANLI ALİMLƏRİN I FORUMU
06.09.2024Şirvan Kommersiya Məhkəməsinə böyük məsləhətçi - aparat rəhbəri təyin edilib.
02.09.2024İndiki tarixi mərhələdə Aşıq Ələsgərə olan böyük ehtiyacımız
03.08.2024“Nitq və eşitmə qabiliyyəti məhdud şəxslərlə iş” adlı inkluziv layihəyə start verilib
03.08.2024“MƏDƏNİYYƏTİMİZİN ZƏNGİNLƏŞMƏSİNDƏ AŞIQ ƏLƏSGƏR AMİLİNDƏN İSTİFADƏ MEXANİZMİ” ADLI ELMİ KONFRANS KEÇİRİLİB
01.07.2024“Mədəniyyətimizin zənginləşməsində Aşıq Ələsgər amilindən istifadə mexanizmi” elmi konfransı iştirakçılarına
29.06.2024“DƏDƏ ƏLƏSGƏR OCAĞI” KİTABI NƏŞR OLUNUB
27.06.2024“Qərbi Azərbaycan Kuboku” uğrunda minifutbol turnirinin açılış mərasimi keçirilib
26.06.2024Vətən anam, Vətən eşqim, ovqatım.
Yaddan çıxmaz dəyəri var Göyçənin.
Qərbi Azərbaycan əsilli iki gəncin toy mərasimi təşkil olunacaq. Naxçıvanda “Qərbi Azərbaycana qayıdış” festival-konqres keçirilir.
21.06.2024POEZİYA BİLİCİSİ HƏKİM
18.06.2024Ramiz Əsgər 70 ili belə yaşadı... - MÜSAHİBƏ
24.05.2024Qədir Aslan yaradıcılığının qoşa zirvəsi
15.05.2024Ikinci Dünya savaşında həlak olan Aşıq İdris
12.05.20249 may 2024-cü ildə “Xəmsə” şadlıq evində Basarkeçər rayon Daşkənd icmasının görüşü keçirilmişdir.
11.05.2024Nərimanlı kənd sakinləri, o cümlədən Qarabağ müharibəsinin bir qrup iştirakçısı ilə görüş keçirilib. Nərimanlı sakinlərinə üzvlük vəsiqələri TƏQDİM OLUNUB.
10.05.2024Basarkeçər rayon Daşkənd icmasının görüşündə tədqiqatçı-jurnalist Araz Yaquboğlunun çıxışı
10.05.2024Əhliman Əmiraslanov: Azərbaycan xalqının Ulu Öndərə olan məhəbbəti əbədidir
10.05.2024NARINCI YUXULAR
08.05.2024ÇİÇƏYİN SÖZ KƏRPİCLƏRİ
08.05.2024NƏQA MİNMƏK NƏDİR?
08.05.2024Sona Abbasəliqızı Türkiyədə “İlin tarixi roman yazarı” ödülünə sahib oldu
28.04.2024Oxuduğu məktəbdə adı əbədiləşən - ŞƏHİD ELŞAD HƏMİDOV.
20.04.2024Mədəniyyətimizin zənginləşməsində Aşıq Ələsgər amilindən istifadə mexanizmi
16.04.2024Aşıq Ələsgər xalqımızın Qərbi Azərbaycandan deportasiyası dövrünün qurbanı, canlı şahidi kimi
01.04.2024ORDA BİR KƏND VAR, UZAQDA... DOĞMA QARAQOYUNLUM - FOTO
26.03.2024NOVRUZ XALQIMIZIN MİLLİ BAYRAMIDIR!
20.03.2024Bayram Aslanov “Heydər Əliyevin 100 illiyi” yubiley medalı ilə təltif edilib - Fotolar
19.03.202416 mart 2024-cü ildə Qərbi Azərbaycan İcmasında Gənclər Şurasının üzvləri ilə görüş keçirilib.
16.03.2024Niyə məhz Qurbani?
04.03.2024Meşəli kəndində ailəsi qətlə yetirilən qadın: “Atamı diri-diri yandırdılar, anamı, bacımı güllələdilər” - FOTO
26.02.2024Milli düşmənçiliyə qarşı etiraz səsini ucaldan ŞƏXSİYYƏT – FOTOLAR
24.02.2024Qərbi Azərbaycanın rayonları və kəndləri üzrə icma sədrləri və Azərbaycan Respublikasının ərazi vahidləri üzrə nümayəndələrinin 1-ci toplantısı keçirilib
24.02.2024Qərbi Azərbaycan kəndləri – Cıvıxlı
21.02.2024Pəmbək. (Göldək)
21.02.2024BÖYÜK NƏRİMANLILAR SİLSİLƏSİNDƏN - QURBANOV ELŞƏN MAHMUD OĞLU
17.02.2024Prezidentin andiçmə nitqi: inkişafın yeni “yol xəritəsi”
16.02.2024BÖYÜK NƏRİMANLILAR SİLSİLƏSİNDƏN YAZIÇI, PUBLİSİST QƏDİR ASLAN
Qərbi Azərbaycan İcmasında Basarkeçər rayonunun alimləri ilə görüş keçirilib.
12.02.2024QOŞABULAQ
06.02.2024DƏDƏ ƏLƏSGƏRİN 60 YAŞLI MÜRİDİ
16.01.2024DƏDƏ ƏLƏSGƏR SEVDALI İŞ ADAMI
15.01.2024