Pəmbək. (Göldək)

Göyçə gölünün şimal-şərqində, Basarkeçər kəndindən (indiki Vardenis şəhəri) 24 km. şimal-qərbdə, Vardenis-Çanbarak şosesinin üstündə, sahildən 1,5-2 km. aralıda, dəniz səviyyəsindən 2027 metr yüksəklikdə qərarlaşmış bu kəndin indiki coğrafi mövqeyindən 300-350 metr qərbdəki VIII-IX əsrlərə aid məbədin və onun şimalındakı qədim məzarlıqdakı sənduqələrin qalıqları Pəmbəyin oğuz türkləri tərəfindən binələşdirilməsinin azı 1500 illik tarixinə şəhadət verən maddi sübutlardır.

1723-cü ildə osmanlılar Göyçə gölü hövzəsinə tam nəzarət imkanı əldə etdikdən sonra tərtib olunmuş və 12 aprel 1728-ci ildə Əhməd şah Mehmet xan oğlu tərəfindən təsdiqlənərək
tuğralanmış “İrəvan əyalətinin icmal dəftəri”nin 16-cı səhifəsində bu kənd öz əzəli adı ilə-Göldək kəndi kimi təqdim olunur və onun sultan xəzinəsinə illik vergisinin 4971 ağça həcmində müəyyənləşdirildiyi göstərilir.

1826-1829-cu illərdə baş vermiş müharibələr zamanı erməni-rus hərbi birləşmələri Göldəyi də yerlə-yeksan etmiş və bərpasına imkan verməmək üçün onu yeni yaradılmış erməni vilayətinin idarəçiliyində olacaq Göyçə kəndlərinin siyahısına daxil etməmişlər. Amma kəndin əzəli sahibləri doğma yurdlarını bərpa etməyə müvəffəq olmuşlar ki, bu fakt da rəsmi mənbələrdə öz əksini tapmışdır.

Rəsmi statistikaya görə Göldək kəndinin 1873-cü ildə 266 nəfər türk əhalisi olmuşdur. Elə həmin dövrlərdə erməni vəhşiliklərinə məruz qalmış Pəmbək ellərinin didərgin əhalisinin bir qismi Göldəyə pənah gətirmişdir və...Ermənilər həmişə olduğu kimi bu tarixi reallıqdan da maksimum bəhrələnərək, türk tarixinin təhrifi yönündə növbəti addım atmışlar.

1873-cü ildən sonrakı bütün rəsmi sənədlərdə Göydəyin adı Pəmbək kimi verilir ki, bu tarixi gerçəklik də elə erməni mənbələrində əks olunmuşdur. Erməni tarixçisi Z.Korkodyamn
rəsmi sənədlərə əsasən təqdim etdiyi məlumatlara görə Pəmbək kəndinin 1886-cı ildə 387, 1897-ci ildə 463, 1908-ci ildə 592, 1914-cü ildə 712 nəfər türk əhalisi olmuşdur.

Faktlara bir daha diqqət yetirək: 1873-cü ildə 266 nəfər əhalisi olan Göldək kəndi heç bir səbəb olmadan yoxa çıxır; 1873-cü ilə qədər mövcud olmamış Pəmbək kəndi isə birdən-birə peyda olur və əhalisinin sayına görə qonşu kəndlərin hamısını üstələyir. Mümkünmü belə bir möcüzə? Şərhə ehtiyac yoxdur...

XX əsrin əvvəllərində ermənilərin türklərə qarşı səlib müharibələrinin yeni dalğası başlayanda ən çox zərər çəkən kəndlərdən biri yenə də Pəmbək oldu. Kənd iki dəfə, 1918-ci ilin noyabrında və 1919-cu ilin yazında nizami daşnak ordusunun həmlələrinə məruz qaldı və müqavimət göstərə bilməyən silahsız əhali doğma ocağını tərk edərək, Gədəbəyə və Şəmkirə pənah aparmaq məcburiyyəti ilə üzləşdi. 1922-ci ildə kəndin əzəli sahiblərinin yarısı, 390 nəfər doğma yurda dönərək onu bərpa etdi. 1926-cı ildə Pəmbəyin türk əhalisinin sayı 377, 1931-ci ildə isə artıq 512 nəfər idi. 1979-cu il siyahıyaalınmasının nəticələrinə görə əhalinin sayı artaraq 1744 nəfərə çatmışdı. 1988-ci ildə Ermənistan hökumətinin həyata keçirdiyi deportasiya zamanı kəndin 2000 nəfərdən çox əhalisi zorla qovulmuş, camaatın və kolxozun əmlakı talan edilmişdir. Bu hadisələr zamanı 2 yaşlı İsayeva Sevinc Şahin qızı borana düşərək həlak olmuşdur. 1988-ci ildən sonra kəndin adının və inzibati statusunun dəyişdirilməsi ilə bağlı hər hansı bir rəsmi informasiya olmasa da, qeyri-rəsmi məlumatlara görə, Pəmbəyin izi yer üzündən və erməni xəritələrindən silinmişdir.

Tədqiqatçı-jurnalist: Salman VİLAYƏTOĞLU.

Təqdim etdi: İlqar İSMAYIL