Ardanışlı Aşıq Niftalı ilə bağlı əhvalatlar

Birinci əhvalat 1933-cü ildə Çətindərə yaylağında baş verib.

Gədəbəyin Saratovka kəndi tərəfdə, Çətindərə yaylağına Aşıq Hüseyn Bozalqanlı toya dəvət alıbmış. Necə olursa, Aşıq Hüseyn toy evinə çox gecikir. Yaylaq əhli məsləhət görür ki, Ardanışdı Aşıq Niftalıyı gətirsinlər, toyu başdasın, Aşıq Hüseyn də harada olsa gələcək, yəqin ki, səbəbsiz gecikməyib, nəsə vacib iş çıxıb. Niftalı meydanı təcəzə qızışdıranda Aşıq Hüseyn Bozalqanlı özünü yetirir və toy sahibindən üzrxahlıq edir və üstəlik də xahiş edir ki, onun gəldiyini aşığa bildirməsinlər. Sakitcə bir tərəfdə oturub qulaq asır. Təsadüfdən həmin vaxt Aşıq Niftalı Bozalqanlı Aşıq Hüseynin sözlərini oxuyurmuş. O qədər gözəl oxuyur ki, camaat heyran olur. Bozalqanlı Hüseyn üzünü Aşıq Niftalıya tutub deyir: “ Ay cavan aşıq, bu oxuduğun sözlər kimindi, verərsənmi mən də öyrənim? Arabir çöl-bacada zümzümə edərəm ”. Aşıq Niftalı onun kim olduğunu bilmirmiş, sadəcə toya dəvət olunanlardan biri hesab edir. Qayıdıb ki, ay dayı, oxuyanda bu sözlərin qol-qabırğasını mən sındırdım (əslində təvazökarlıq edərək belə deyib), qorxuram ki, bir az da sən sındırasan, Aşıq Hüseyn Bozalqanlı eşidib atamızı yandıra ”. Bu sözdən sonra Aşıq Hüseyn Bozalqanlı kimliyini söyləyir və Aşıq Niftalının alnından öpərək, - ustadına bərəkallah! - deyir.

İkinci əhvalat Tovuz rayonunda baş verib.

Aşıq Niftalının cavan vaxtları imiş. Cilli Aşıq Yunus Niftalı ilə birlikdə Gəncəbasar bölgəsindəki kəndlərdən birinə toya çağırılır. Toydan geri qayıdarkən, payızın soyuq günlərinin birində Qovlar qəsəbəsinə çatan məqamda axşam düşür və burada gecələmək qərarına gəlirlər. Kənddə yığnaq görüb həmin səmtə gəlirlər. Sən demə, burada toy imiş. Ağsaqqallardan bir neçəsi qərara alırlar ki, gələn aşıqlar (Aşıq Yunus və Aşıq Niftalı nəzərdə tutulur.) da toya təşrif buyursunlar. Toyun aparıcısı olan aşıqdan icazə istəyir o, etiraz etmir. Lakin aşıqlar məclisə daxil olan kimi “ sancmağa ” başlayır. Haradan olduqlarını soruşur və Niftalı deyir ki, Göyçədənik. Peysər sarıdan bol olan bu aşıq cavabında deyir: “ A bala, kəndinizdə kolxoz varmı?

Aşıq, bəli var, - deyə Niftalı cavab verir .

- Bəs onda niyə gedib mal-qaraya ot vermirsiniz?                           

 Aşıq - Kəndimizin ot səbətləri iridir, bizim gücümüz çatmaz, sənin kimi güclü adam lazımdır.

Aşıq oturub çay içir və gələn aşıqların oxumağına qulaq asmaq istəyir. Hələ o qədər də tanınmayan Aşıq Niftalı Aşıq Yunusun icazəsi ilə birinci başlayır. Elə bir zəngulə vurur ki, aşıq əlində stəkan durub baxır. Niftalının zənguləsi bitər-bitməz Aşıq Yunus zəngulənin davamı olaraq başlayır oxumağa. Oxuyan zaman “ Ağsaq Qarabağı ” havası üstündə həm də gözəl və ağıryana rəqs edirmiş. Toy əhli onlar üçün nəmər olaraq 600 manat pul yığır. Aşıq Yunusu tanıyanlardan biri yekəpər aşığın qulağına pıçıldayır ki, meydandakı göyçəli Aşıq Yunusdur. Toyu aparmaq üçün dəvət olunan isə Borçalı bölgəsindən Aşıq Sadıq olur və qayıdır ki, - Aşıq Yunus, mən səni tanıdım, bu cavan oğlanla (Aşıq Niftalını nəzərdə tutur.) zarafat eləmək istəyirdim, xətrinə dəyməsin. Artıq “ öz payını ” alan aşığa baş qoşmağa ehtiyac yox idi. Yığılan nəməri (600 manatı) Aşıq Niftalı Aşıq Sadıqa verir, lakin Aşıq Sadıq, çox minnət-xahişdən sonra bu pulların Niftalıda qalmasına nail olur.

Üçüncü əhvalat. (1940-cı il, Qarakilsə)

Aşıq Niftalı Ardanış kəndində aşıq-şair kimi tanınan Kərim Mahmud oğlu (Kərim Sinədəftər) və şagirdi Aşıq Kərim Paşayevlə Borçalının Qaratəklə kəndinə toya gedir. Hər ikisi Aşıq Niftalının şagirdi olub. Məclis başlayan məqamda bir nəfər əlində dəftər içəri girir və üzünü Aşıq Niftalıya tutub deyir ki, mən şairəm, siznən deyişəcəyəm. Aşıq Niftalı cavab verir ki, ay qardaş, biz ifaçı aşıqlarıq, biz yaradıcı (yəni şeir yazan) aşıq deyilik. Həmin adam əl çəkmir ki, yox deyişməliyik, ya da sazınızı verməlisiniz. Kərim Niftalıya xəlvətcə pıçıldayır ki, icazə ver bununla deyişim. Niftalı ona acıqlanır və qəlyanını yandırıb mağardan çölə çıxır. Bir neçə dəqiqədən sonra qayıdıb görür ki, bayaq şairəm deyib meydan oynadan həmin adam Kərimin qarşısında dili topuq çalır. Bir qədər də keçdikdən sonra ağsaqqallardan biri vəziyyəti görüb “ şair ” həmkəndlisini məclisdən qovur və deyir ki, sən bunun şəyirdinə cavab verə bilmirsən, ustadı ilə nə danışa bilərsən?

Dördüncü əhvalat. (1945-ci il, Qazax şəhəri)

1945-ci ilin fevralında Qazaxda qospitalda yatırdım. Müalicədən sonra mənə bir aylıq məzuniyyət verib evə buraxdılar. Gördüm ki, vağzalın yanında Niftalı üzü mənə tərəf gəlir. Yaralanmışdı, boynu sarıqlı idi. O da kəndə qayıdırmış. Hal-əhval tutduq. Bu vaxt Qazaxın milis rəisi Budaqov Qurban özünü yetirdi. Sən demə Niftalının burada olduğundan xəbər tutubmuş. Biz tələsirdik ki, kəndə tez çataq. Rəis çox xahiş elədi ki, Aşıq Niftalı, bilirəm, sən çayxana aşığı deyilsən. Ancaq yolüstü çayxanada bir-iki ağız oxu, camaatın belə vaxtında buna ehtiyac var. Hardansa saz gətirdilər və Niftalı başladı oxumağa. Bizdən əvvəl çayxanada iki aşıq “ meydan sulayırdı ”. Niftalı oxuyanda onlar əyləşib qulaq asdılar. Gördüm Niftalı arada mənim üzümə baxıb gülə-gülə oxuyur. Heç nə başa düşmədim. Sən demə, aşıqlar aradan çıxıbmış və o buna işarə vururmuş.

Beşinci əhvalat. Borçalı mahalında baş vermiş bu əhvalatı ardanışlı Aşıq İmran Xəlilov söylədi.

Aşıq Niftalı Borçalı mahalının kəndlərindən birində toyda imiş. Həmin kənddə aşıqlar çox olmasına baxmayaraq, toya Göyçədən aşıq dəvət olunması onlara bərk toxunur və qərara alırlar ki, Aşıq Niftalını pərt vəziyyətdə qoysunlar. Aşıqları tanıdığı üçün özləri Aşıq Niftalıya sual (sifariş) vermirlər. Sazdan-sözdən başı çıxmayanın birisini öyrədirlər ki, Aşıq Niftalıya sifariş verib desin ki, Aşıq, bir “ Körpüqulağı ” havası çal-oxu. Həmin adamın heç xəbəri də yox imiş ki, belə hava ümumiyyətlə yoxdur. Aşıq Niftalı məsələni dərhal başa düşür, sifarişçinin verdiyi 10 manatı cibinə qoyur və deyir ki, bacıoğlu, bir hava “ zakaz ” veriblər, onu oxuyum, sonra sən deyən havanı oxuyaram. Razılaşırlar.

Aşıq Niftalı bir hava oxuduqdan sonra özü quraşdırdığı bir hava oxuyur və qurtaran kimi soruşur: “ Bacıoğlu, bu da sənə “Körpüqulağı ”! Necəydi, xoşuna gəldimi? ” Cavabında – Sağ ol, aşıq, əlaydı, - eşidir. Aşıq Niftalı eyhamlı şəkildə gülərək məclisdəki aşıqlara baxır və məsələni anladığına işarə vurur. Aşıqlar özləri pərt vəziyyətdə qalmalı olurlar. Bu əhvalatı Kərim əmi (Aşıq Kərim Paşayevi nəzərdə tutur.) mənə danışmışdı.

Altıncı əhvalat. Aşıq Niftalının Növrəs İmanla görüşü (Aşıq Niftalının şagirdi Aşıq Kərim Paşayev söyləmişdir)

Aşıq Niftalı mənə başına gələn maraqlı əhvalatlardan çox danışmışdı, bəzilərinin isə mən şahidi olmuşam. Ustadım danışırdı ki, Göyçə aşıqlarından ikisi Ardanışa gəlmişdi. Mənim də Aşıq Quludan təzəcə dərs alıb qayıdan vaxtlarım idi. Dədəm Kərbəlayi İsmayılla məclisə getmişdim. Aşıqlardan biri kök, biri isə arıq və cavan idi. Onlar “ Qurbanın nağılı ”nı danışırdılar. Niftalı da Aşıq Quludan bu nağılı yazıb götürübmüş. Görür ki, kök aşıq nağılı onun yazdığı kimi danışır, cavan aşıq isə bir qədər fərqli sözlərlə. Aşıq Niftalı atasına bu barədə pıçıldayır. Atası deyir ki, axıra qədər qulaq asaq. Axırda sualımı verəcəyəm. Nəhayət, nağıl bitir və Kərbəlayi qayıdır ki, aşıq, mənim oğlum Niftalı da “ Qurbani dastanı ”nı ustadı Aşıq Quludan yazıb götürüb, sən danışdığın kimidir. Ancaq bu cavan aşıq danışdığı ayrı cürdür. Bunun hansı düzdür? Cavan aşıq dərhal qayıdır ki, Kərbəlayi, mən nağılı danışanda özümdən də sözlər uydurub deyirdim, əslində Aşıq Qulu öyrətdiyi kimidir. Niftalının danışığına, çalğısına və ifasına heyran olur və onun gələcəyinə inandığını bildirir. Burada barələrində söhbət gedən kök aşıq - Aşıq Musa, arıq və cavan aşıq isə Növrəs İman imiş.

Mənbə: Əli Vəliyev,Vaqif Kərim. " Göyçə mahalının Ardanış kəndi " kitabından