ÇİÇƏYİN SÖZ KƏRPİCLƏRİ

Şairi, yazıçını, qələm əhlini, bir sözlə yazı adamını bir bənd şeirindən, bir sətir yazısından tanıyarlar. Elə götür müəllifin bir bənd şeirini, bir sətir yazısını həm müəllifi tanıyacaqsan və könlündən keçsə, ürəyin istəsə, həm də müəllifi oxuculara tanıdacaqsan.

 Ulu Öndər təsadüfən demirdi: “...İndi isə, şübhəsiz, bizdə təhsilin tam əksəriyyəti Azərbaycan dilində gedir. Ancaq bir var ki, Azərbaycan dilində oxuyursan, bir də var ki, dilin incəliklərini bilirsən, Azərbaycan dilində yüksək səviyyədə söz deyə bilirsən, fikrini ifadə edə bilirsən, nitq edə bilirsən. Bu, hələ bizdə çox çatışmayan bir sahədir”. Bu sahənin inkişafına hər kəs öz payını verir, Allaha məxsus nitq və dil saraylarının qurulmasında hər kəs öz kərpicini qoyur. Vay o gündən ki, bu möhtəşəm sarayda adına kərpic olmaya, itə-bata düşə. Yox, mən bu sarayda Çiçək Mahmudqızının payına düşən kərpicləri görürəm. O kərpiclərin yeri möhkəm! O sarayı Allah yaşatdıqca Çiçək kərpicləri də orada qalacaq!

 Dilçilikdə köməkçi nitq hissələri deyilən bir bölüm var. Bu nitq hissələri Çiçək poeziyasında əsas nitq hissəsi səviyyəsinə yüksəlir. Təkcə “axı” ədatının köməyilə və bu ədatı təkrarlamaqla ciddi ekspressivlik qazandıra bilir:

Çiçək arzum soldu axı,

Hicran uzun yoldu axı,

Gecə səhər oldu axı,

Qürubum-danım hardasan?!

Sinonimlərdən yerindəcə istifadə, şeirin məna gücünü artırmaq yolunda yararlanmaq Çiçək Mahmudqızının poeziyasına xüsusi çalarlar verir:

Gündüzlər gizlicə, gecələr xəlvət...

Pünhanı sevgiyəm, xəlvəti səsəm...

Nədən incimişdin, kimdən küsmüşdün...

Xəlvəti sevgimsən, gizli sözümsən...

Bahardır gəl ataq möhnəti, qəmi...

Hər doloy, cığırda ayaq izlərin...

Nə belə odlanmaz, belə alışmaz.

Sənsiz bu dünyada qəribəm, ögey.

Azərbaycan ozan sənətinə Çiçək Mahmudqızı sevgisinin haradan qaynaqlandığı “Saz ha deyil, ürəyimdi çaldığın” rədifli şeirdə apaydın görünür. Çiçək sazı canlılaşdıra, sirri-xuda kimi təqdim edə bilir:

O cansız varlıqsa, belə danışmaz,

Nə belə odlanmaz, belə alışmaz.

Bir sirri-xudadır, Çiçək baş açmaz

Bircə şeydi, vallah, ölüb qaldığım

Saz ha deyil, ürəyimdi çaldığın.

Təkrarlar Çiçəyin dilində yorucu təkrarlar kimi yox, şeirin gücünü artıran vasitə kimi təqdim olunur:

Leyli pərvanələr oduma gəlmir,

Küsgün xatirələr dadıma gəlmir,

Adın, rəngin, ətrin yadıma gəlmir,

Qalmayıb başımda huş gözün aydın.

Xalqın qan yaddaşında daşlaşmış məfhumlar frazeologizm şəklində Çiçək poeziyasında özünə layiqli yer alır:

Qışın qurd ağzından çıxarım səni,

Həsrətin yoluna düzüm bənövşə.

Çiçək yaradıcılığı poetik ifadələrin bolluğu ilə seçilir. Oxucunu bir laləzarlıqdan digərinə apara bilmək və bu vaxt onu yormamaq şeirin və şairin gücüdür. Ən gözəl şeir, ən gözəl yazı dilin təbiiliyini, şirinliyini saxlayandır! Ən gözəl şeir xalqın bütün təbəqələrinin anladığıdır! Ən gözəl şeir milli dünyagörüşü bulaqlarından qidalananlardır:

Bu gül könüllərə xaniman qurdu

Bu gülə bir kümə tikən olmadı.

Bu gül də bir tanrı nişanəsidi

Bu gülü köksünə çəkən olmadı.

Bilirdim bu sevda məni nə vaxtsa,

Tapıb diri-diri qovuracaqdı.

Bağlama üzümə könül qapını

Mənim o könüldə məzar yerim var.

Harda qu yanğılı oxuyan olsa,

Bil ki, o qu mənəm son nəfəsimdə.

Səhərin şeh öpən yanağıyam mən

Tanrının eşq adlı sınağıyam mən.

Çiçək Mahmudqızı poeziyasında klassik irsimizin bu gün də davam etdiyi məlum olur. Belə ki, Füzulidə də, Çiçəkdə də dərdə münasibət, Allah dərgahına gedən yolda dərdə münasibət eyni səslənir.

Var bir dərdim ki, çox dərmandan artıqdır mənə,

Qoy məni dərdimlə, dərman eyləmə, var, ey həkim.

(Füzuli)

Dərd ağladır gülürəm,

Dərd olmasa ölürəm,

Mən ölməyi bilirəm,

Göylərdə batmaq öyrət.

Çiçək Mahmudqızının şeirlərində arxaik adlandırılan, amma xalqın yaddaşında daşlaşmış ifadələr yerindəcə işlənir:

İsmarıcım var deyəsi

Hardasan könül yiyəsi.

Vaxtilə əlifbamızda olan sığır nun deyilən “n” hərfi düzgün tələffüz olmayanda mənada ciddi dəyişiklik baş verir. “Sənnən” rədifli gəraylı tipli şeirdə:

Niyə səndən doyammıram,

Heç susmayır dilim sənnən.

Nədən belə gözəl olur,

Bu çəkdiyim zülüm sənnən.

Çiçək düşünür ki, vətənin daşı anlamında vətəndaş, sirrini aça bildiyin mənasında sirdaş varsa, niyə də “könlündən keçəni bölmək” anlamında könüldaş ifadəsi olmasın:

Könüldaşım, hər könlümdən keçəni

Sənin ilə bölmək üçün darıxdım.

Həsrətin nə şirin, ay könüldaşım,

Dadından məst olub havalı başım.

Cavabını gözləmədən qarşı tərəfə ünvanlanan suallar – ritorik suallar sözün təsir gücünü dəfələrlə artırır. Məhz bu ritorik suallara da Çiçək şeirlərində az təsadüf olunmur:

Bu sevgidə nə savabdı, nə günah

Görən sevənləri sevirmi Allah?!

 Məqalənin sonunda şekspirşünas alim, şair Ənvər Rzanın Aşıq Şəmşirə həsr etdiyi bir bəndi xatirlamaq yerinə düşər:

Söz atını vurub selə, daşqıra

Tapdaq yoldan üz döndərib, sapıb o.

Çiçək Mahmudqızı da tapdaq yolla getməyən, çətin, keçilməz, amma şərəfli, sevimli yolu ilə gedən şairdir. Oxucularını heyranlıqda qoya biləcək yeni poeziya yarpaqları yaratmaq yolunda şairə sağlam uzunömürlülük diləyilə!

Nağdəli Keştəkli (Zamanov)

Azərbaycan Tibb Universitetinin dosenti,

tibb üzrə fəlsəfə doktoru,

AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun doktorantı