Məhəmməd Hadi yaradıcılığının əsas hissəsini vətənə, millət sevgisinə, onun azadlığına, hürriyyətinə həsr edən şairlərdəndir. Xalqının maariflənlənməsi, günəşli sabahı üçün öz ömrünü belə gözə alan, fəda edən ədiblər kimi Məhəmməd Hadi də çətin, ağır, keşməkeşli həyat sürüb.
Yetimlik, nənə və əmi sığınacağı, nakam eşq, didərgin ömür, qürbət, aclıq, səfalət, ağrılar...Tənha ömür və naməlum ölüm.
Məhəmməd Hadi (Ağa Məhəmməd Əbdülsəlimzadə) 1879-cu ildə Şamaxı şəhərində doğulur. Hadinin naxışına bütöv, xoşbəxt ailədə doğulmaq düşür. Lakin bu xoşbəxtliyin ömrü az olur. Atası Əbdülsəlim o hələ 9 yaşında olarkən vəfat edir. Atasını itirən Hadinin anası da onları tərk edir. İkinci dəfə ailə qurur. Kiçik Hadi bacıları Əsma və Sahibə ilə nənəsi Teyyibə xanımın və ata qohumlarının himayəsində qalır.
Oxumaq eşqi
İbtidai təhsilini Şamaxıda məhəllə məktəblərinin birində alan Hadi sonralar Abbas Səhhətin atası Əliabbas əfəndinin təsis etdiyi məktəbdə oxuyur. Ərəb və fars dillərini öyrənir. Ərəb dilini mükəmməl şəkildə öyrənməsinə kömək edən himayədarı Mustafa Lütfi İsmayılzadə olur.
Mustafa Lütfi onun tərbiyəsində, təhsilində xüsusi iz qoyur. Lakin ədibin yaxın dostu Seyid Hüseynin də yazdığı kimi Hadinin xaricdə təhsil almasına Mustafa Lütfinin maddi imkanı çatmır. Gənc şair bu arzusuyla hansı qohuma ağız açırsa, xahiş edirsə heç kim ona kömək etmir. Şair özü arzusunun puça çıxmasını böyük təəssüflə qələmə alır:
Oxumaqçın nə qədər dadu fəqan etdimsə,
Olmadı zərrə əsərbəxş şu istimdadım.
Dağa dersən eşidir, sonra verir əksi-səda,
Daşa dönmüşlərə əks eyləmədi fəryadım.
Qadın vəfasızlığı
Həyatın amansız üzü ilə çoxdan tanış olan Hadinin sevdiyi qız da başqa birinə - Hadidən zəngin, varlı biri oğlana ərə gedir. Ona həyat verən anası və onu həyata bağlayan sevgilisi tərəfindən tərk edilən Hadi ömrünün sonuna qədər tək yaşayır, ailə qurmur.
1905-ci ildən dostluq etdiyi Abdulla Şaiq bu haqda yazırdı: "Bir dəfə Hadiyə evlənməyi haqqında zarafat etdim. O, çox ciddi halda dedi: Allah bəlalarını versin, bu qadınlarda bizi anlayacaq baş, hiss edəcək ürək var?"
1902-ci ilin qışında yaratdığı fəsadların miqyasına görə Şamaxı tarixinin ən güclü zəlzələsi baş verir. Şəhər viran qalır, evlər uçur, dağılır, insanlar öz yurdlarından didərgin düşürlər.
Hadinin də taleyinə doğma elini tərk etmək yazılır. Bu hadisəni Ömər Faiq Nemanzadənin xatirələrində oxuyuruq: "Baş vermiş dağıdıcı zəlzələdən sonra bir çox şamaxılılar kimi Məhəmməd Hadi də doğma şəhərini tərk etməyə məcbur olmuş, evlərinin ənqazını (tör-töküntü) 200 manata sataraq Kürdəmirə getmişdi".
Tacir, müəllim, şair
Məhəmməd Hadi Kürdəmirdə əvvəl ticarətlə məşğul olur. Ticarətin Hadi dünyasından uzaqlığı işin tez sonlanması ilə nəticələnir.
Kürdəmirdə yaşayan digər şamaxılı maarifpərvər Ağa Əfəndi ilə birgə məktəb açaraq müəllimlik edir. Kürdəmirdə yaşadığı illərdə (1902-1906), daha dəqiqi, 1905-ci ildə "Həyat" qəzetində ilk şeirləri dərc olunur. Dərc olunan şeirlərinin üslubu və mövzusu ilə oxucuların sevgi və ehtiramını qazanan istedadlı şair Həştərxanda "Bürhani-tərəqqi" qəzetini nəşr edən dostu Mustafa Lütfi İamayılzadənin dəvəti ilə ora gedir. Bununla yanaşı "Həyat" və "Füyuzat"da da şeir və məqalələri ilə çıxış edir.
Əsərlərinin dilinin çətinliyini qeyd etsə də Əli bəy Hüseynzadə Hadini "Kürdəmirdən bizə yazan böyük fazil və böyük alim" kimi qiymətləndirərək "Füyuzat"ı nəşr edərkən Bakıya dəvət edir. "Füyuzat" bağlandıqdan sonra şair "Həqiqət" , "Tazə həyat" , "İttifaq" qəzetləri ilə əməkdaşlıq edir. Bu illərdə yazdığı əsərlərində və məqalələrində azadlıq, millətin tərəqqisi, cəhalət mövzularını qələmə alır.
Ümidlərinin qənimi - İstanbul
1910-cu ildə İstanbula gedir və "Tənin" qəzetində çalışır. Sevdiyi, böyük ümidlərlə getdiyi şəhərdə öz əsərləri ilə yanaşı tərcümələri də dərc olunur. Lakin burda da onun böyük ümidləri parıldamır, işıq saçmır. Sanki uşaqlığında başlayan uğursuzluq onu hər yaşda, hər yerdə - başqa ölkələrdə, başqa şəhərlərdə də izləyir.
Bir neçə inqilabçı ilə birgə Hadi də həbs olunur və sürgün həyatı yaşayır. Salonikdə sürgündə olanda yunanlar onu türk casusu zənn edib öldürmək istəyirlər. Ölümün pəncəsindən şairi bir keşiş xilas edir.
1914-cü ildə Hadi vətənə qayıdır. Əsərlərinin dili kimi taleyi də çətin olan şair həyatdan küsür. Yurdsuz, kimsəsiz şair xəstəliklə mübarizə aparır. "Həqiqəti biz görürük xəyal şəklində" deyən şair xəyal elədiyi həqiqəti yaşadığı həyatda görmək istəyir.
Elə o axtarışla, istəklə, gələcəyə böyük ümidlərlə yenə də yaradıcılıqla məşğul olur. "İqbal" və "Bəsirət" qəzetlərində şeirlər, məqalələr, tərcümələrlə çıxış edir. 1915-ci ildə Qafqaz ordusunda feldşer işləyir. Avstriya cəbhəsinə, Karpata gedib müsəlman əsgərləri arasında alay imamı kimi xidmət edir.
"Hürriyyət əndəlibi" - Azadlıq bülbülü
Millətinin imzasını imzalar içərisində olacağı günə ümid edirdi Hadi. Ona görə də yazırdı: "Ümid ilə yaşayın ki, problemləri həll etmək əzminiz yüksək olsun".
1918-ci ildə tariximizin ən qürurlu hadisəsi baş verir. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti qurulur. Hürriyyət sevdalısı Hadi bu şanlı tarixi sevinclə qarşılayır. Bayrağımıza, Milli orduya şeirlər həsr edir. Cümhuriyyətin rəsmi mətbu orqanı olan "Azərbaycan" qəzetində çap olunur.
Qəzetin ilk sayında, 1918-ci il 15 sentyabrda Məhəmməd Hadinin "Türkün nəğməsi" şeiri dərc olunur:
Türkün tökülən qanları bihudə gedərmi?
Diqqətlə düşün, yoxsa bu qan həpsi hədərmi?
Qan ilə qazandıq zəfəri, verməriz əldən,
Xof eyləmədik atəşi-dəhhaşe düvəldən
Bir zərrə belə qorxmayırız dəsti-əcəldən,
İstərsə cahan çevrili varsın da təməldən.
Türkün üzü çevrilməyəcək səmti-əməldən,
Türklər geriyə dönməyəcək müslih əməldən.
Yüksək yaşamaq istər ikən cümlə miləldən.
Naməlum ölüm
Yaşadıqlarından dolayı Hadini bir bədbinlik, pessimizm izləyirdi. Hadinin dilinin çətinliyini bir çox ədiblər yazırdılar. Dili çətin idi, amma istədiklərini deyə bilirdi. Lakin görə bilmirdi.
Hadini heç kim başa düşmürdü sanki. Qürurlu şair ömrünün son aylarında da öz şeirlərinə sığınır. Təəssüf ki, mətbuatda şeir çap etdirməklə yaşamaq mümkün olmur. Əlacsız şair hər gün Qubernator bağında şeirlərini satır yaşamaq üçün. Nimdaş geyimli, ömür boyu xalqına maarif, mədəniyyət öyrədən şair çox yaşaya bilmir.
Ömrünün son günlərini Gəncədə keçirən şairin ölüm vaxtı və ölüm səbəbi uzun illər naməlum qalır. Əli Nəzmi onun 1920-ci il may ayında Gəncədə soyuqdəymədən vəfat etdiyini yazır. Abdulla Şaiq isə belə yazırdı: "Hadi, təxminən, 1919-cu ilin axırları, 20-ci illərin əvvəllərində Gəncədə birdən-birə qeyb oldu".
Bəli, o, yox olur. Xoşbəxt ailədə doğulan, amma heç vaxt ailə, yuva sahibi olmayan, ömrünü xalqının mədəniyyətinə sərf etmiş didərgin şair, azadlıq bülbülü bir yaz günü öz həqiqətlərinin arxasınca uçur...(teleqraf.com)
Müəllif: Günay Şahmar
ORDA BİR KƏND VAR, UZAQDA... DOĞMA QARAQOYUNLUM - FOTO
26.03.2024NOVRUZ XALQIMIZIN MİLLİ BAYRAMIDIR!
20.03.2024Bayram Aslanov “Heydər Əliyevin 100 illiyi” yubiley medalı ilə təltif edilib - Fotolar
19.03.202416 mart 2024-cü ildə Qərbi Azərbaycan İcmasında Gənclər Şurasının üzvləri ilə görüş keçirilib.
16.03.2024Niyə məhz Qurbani?
04.03.2024Meşəli kəndində ailəsi qətlə yetirilən qadın: “Atamı diri-diri yandırdılar, anamı, bacımı güllələdilər” - FOTO
26.02.2024Milli düşmənçiliyə qarşı etiraz səsini ucaldan ŞƏXSİYYƏT – FOTOLAR
24.02.2024Qərbi Azərbaycanın rayonları və kəndləri üzrə icma sədrləri və Azərbaycan Respublikasının ərazi vahidləri üzrə nümayəndələrinin 1-ci toplantısı keçirilib
24.02.2024Qərbi Azərbaycan kəndləri – Cıvıxlı
21.02.2024Pəmbək. (Göldək)
21.02.2024BÖYÜK NƏRİMANLILAR SİLSİLƏSİNDƏN - QURBANOV ELŞƏN MAHMUD OĞLU
17.02.2024Prezidentin andiçmə nitqi: inkişafın yeni “yol xəritəsi”
16.02.2024BÖYÜK NƏRİMANLILAR SİLSİLƏSİNDƏN YAZIÇI, PUBLİSİST QƏDİR ASLAN
Qərbi Azərbaycan İcmasında Basarkeçər rayonunun alimləri ilə görüş keçirilib.
12.02.2024QOŞABULAQ
06.02.2024DƏDƏ ƏLƏSGƏRİN 60 YAŞLI MÜRİDİ
16.01.2024DƏDƏ ƏLƏSGƏR SEVDALI İŞ ADAMI
15.01.202460 YAŞIN MÜBARƏK!
15.01.2024AŞIQ İSLAM YUSİFOV
(1893-1968)
Milli dövlətçilik tariximizin məğrur lideri
28.12.2023Sosial Tədqiqatlar Mərkəzinin təşkilatçılığı ilə "Qərbi Azərbaycan yolunda" adlı konfrans keçirilir - FOTOLAR
28.12.2023GÖYÇƏ MAHALI, BASARKEÇƏR RAYONU. BALA MƏZRƏ KƏNDİNİN QISA TARİXİ
27.12.2023AZƏRBAYCAN AŞIQ POEZIYASININ GÖRKƏMLİ NÜMAYƏNDƏLƏRİNDƏN BİRİ ŞAİR, USTAD AŞIQ NÖVRƏS İMANIN 120 İLLİK YUBİLEY TƏDBİRİ KEÇİRİLİB
26.12.2023İLAHİ EŞQİN TƏRCÜMANI
24.12.2023Müzəffər Ali Baş Komandan, Qarabağın Fatehi, sizi doğum günü münasibətilə təbrik edirk!
24.12.2023Həsən Xəyallının şeirlərində dini məqamlar. “Qıfılbənd”in təhlili
21.12.2023BÖYÜK MƏZRƏ - GÖYÇƏ MAHALI
10.12.2023Dekabrın 7-də Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının Vəcihə Səmədova adına Sərgi Salonunda Qərbi Azərbaycan əsilli rəssamların əsərlərindən ibarət sərgi açılıb.
07.12.2023Tanınmış hərbi ekspert Telman Qasımov İrəvana səfər edib.
05.12.2023HƏYATDA ÖZÜMÜ XOŞBƏXT ADAM HESAB EDİRƏM Ki, HEYDƏR ƏLİYEVLƏ BİRGƏ İŞLƏDİM
04.12.2023AMEA müxbir üzvü, Basarkeçər rayon icma sədri, professor Nuru Bayramov İnönü Universitetinin “Fəxri Doktoru” seçilib - FOTOLAR.
03.12.2023Bax, biz Göyçə torpağındayıq...
29.11.2023BAKI DÖVLƏT UNİVERSİTETİNDƏ “Qərbi Azərbaycanda türk müsəlman abidələrinin erməni vandallığına məruz qalması” mövzusunda elmi seminar keçirilib - FOTOLAR
25.11.2023SƏHRADA YALQIZLIQ
25.11.2023Azərbaycanda ilk dəfə “Qərbi Azərbaycana qayıdış” festival-konqres keçirilir FOTO
23.11.2023İcma: Paşinyan hökumətindən azərbaycanlıların Ermənistanda öz dədə-baba yurdlarına qayıdış hüququnu tanımasını gözləyirik
21.11.2023“Azərbaycan Bayrağı” ordeni və “Vətən uğrunda” medalı ilə təltif olunan - MÜBARİZ QULUYEV BABACAN KƏND İCMASININ SƏDRİ SEÇİLDİ-FOTOLAR
14.11.2023Xankəndi şəhərində Vətən müharibəsində əldə edilən Zəfərin üçüncü ildönümünə həsr olunan hərbi parad keçirilib
08.11.2023Qərbi Azərbaycan İcmasının Basarkeçər rayonu Dərə kənd sakinləri və Dərəli kökənli gənclərlə görüşü keçirilib.
07.11.2023Ulu Öndər Heydər Əliyev xatirələrdə
31.10.2023"Azərbaycanlılara qarşı nifrət cinayətləri və nifrət nitqi" hesabatının təqdimatı ilə bağlı konfrans keçirilib.
30.10.2023Oktyabrın 27-də Qərbi Azərbaycan İcmasında (QAİ) “Ulu Öndər Heydər Əliyev xatirələrdə” kitabının təqdimatı keçirilib.
28.10.2023“Oğul” filminin rejissoru: “Erməni hərbçilərdən biri Natiqin cəsurluğunu etiraf etdi” - MÜSAHİBƏ
26.10.2023Nərimanlı gəncləri ilə görüş keçirilib - FOTOLAR
24.10.2023TANINMIŞ ALİM, İSTEDADLI ŞAİR-PUBLİSİST - RAMİZ HƏSƏNLİ ŞİŞQAYA KƏND İCMASININ SƏDRİ SEÇİLDİ
21.10.2023Ümummilli Lider Heydər Əliyevin 100 illik yubileyinə həsr olunmuş “Qüdrətdən səngərli, qalalı dağlar” adlı konsert proqramı keçirilib.
21.10.2023Erməni dostunun azərbaycanlı yazıçıya hər il yazdığı mesaj: “Axırda...” – Müsahibə
17.10.2023Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevə
Qərbi Azərbaycan İcmasının TƏBRİKİ
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev oktyabrın 15-də Xankəndi şəhərində Azərbaycan Respublikasının Dövlət Bayrağını ucaldıb və çıxış edib.
15.10.2023"News.ru" informasiya agentliyi “Səbir və uzaqgörənlik: İlham Əliyev ölkənin ərazi bütövlüyünün bərpası missiyasını necə yerinə yetirdi” adlı məqalə dərc edib.
15.10.2023