Dünya yeni epidemiya – Çində başlayaraq, hər gün yeni-yeni dövlətlərdə baş qaldıran, yüz minlərlə insanları yoluxduran koronavirusla üz-üzə dayanıb. Bu gün koronavirusa yoluxanların sayı sürətlə 1 milyon nəfərlik həddə yaxınlaşır, ölənlərin sayı isə artıq 40 min nəfəri ötüb. Bəs hazırkı koronavirusu bəşəriyyətin tarixinin son iki min ilində qarşılaşdığı digər epidemiyalarla müqayisə etmək olarmı?
“Yustinian taunu”
Bəşəriyyət vəba ilə ilk dəfə 527-ci ildə Bizansda qarşılaşıb. Virusun buraya Misir yaxud Həbəşistandan gəldiyi güman olunur. O zaman ölkədə hakimiyyətdə olan imperator I Yustinianın adı ilə adlandırılan xəstəliyin səbəbi bit-birə və gəmiricilərdən insana keçən taun çöpü idi. Tarixçilərin təxmini hesablamalarına görə, “Yustinian vəbası” 25 – 30 milyon nəfərədək insanın həyatına soy qoydu ki, bu da o zamankı Yer əhalisinin təxminən 13%-nə bərabər idi.
Bubon taunu yaxud “Qara ölüm”
Bəşəriyyət tarixində ən dəhşətli pandemiyanı sonralar “Qara ölüm” adını almış bubon taunu törədib. O, 1346 – 1353-cü illərdə davam edərək, Avropa əhalisinin az qala yarısını qırıb. Alimlərin hesablamalarına görə, Avropa qitəsində yaşayanların 30 faizdən 60 faizə qədəri bubon taunundan ölüb, ümumi itkilərin sayı isə 75–100 milyon nəfər civarında dəyişir.
İnsanları yoluxduran birələrin özləri isə Mərkəzi Asiyadan Avropaya gələn ticarət gəmilərindəki qara siçovullardan keçmişdilər. Avropalılar taunu törətdikləri günahlara görə göylərin cəzası hesab edir buna görə də, başqa dinlərə etiqad edənləri – yəhudilər, qaraçılar və əcnəbiləri təqib edirdilər.
XIV əsrin sonlarına Avropanı tərk edən taun XIX əsrədək bir daha qitədə peyda olmamışdı, lakin qayıtdıqdan sonra belə xoşbəxtlikdən əvvəlki kimi dəhşətli faciələrə səbəb ola bilmədi. O zaman artıq xəstəliyin yayılmasına mane olan vaksin hazırlanmışdı. Xəstəliyi tam şəkildə ram edənlər isə sovet alimləri oldu. 1947-ci ildə Mançjuriyada taun zamanı onlar ilk dəfə hətta ölümcül xəstələri sağaldan streptomisini tətbiq etməyə başladılar.
“İspan qripi”
H1N1 qripi 1918-ci ildə yayıldı və Barselonadan Keyptaunadək, Alyaskadan Sakit okeandakı adalaradək bütün dünyanı əhatə etdi: dünya əhalisinin təxminən 500 milyon nəfəri bu xəstəliyə yoluxdu, onlardan ən müxtəlif hesablamalara görə, 50-75 milyon nəfəri dünyasını dəyişdi. Xəstəlik “İspan qripi” adını məhz ilk dəfə İspaniyada yayılması ilə əlaqədar alıb. O zaman hətta bu ölkənin kralı VIII Alfonso da xəstəliyə yoluxmuşdu. H1N1-dən ölüm hallarının yüksək olması onunla əlaqədar idi ki, virusla mübarizə aparan insan immuniteti təkcə xəstə deyil, həm də sağlam toxumaları məhv edirdi. Bəzi ölkələrdə bütöv kəndlər virusdan ölür, meyitləri ekskavatorların qazdığı ümumi qəbirlərdə basdırırdılar.
“İspan qripində” ölüm dərəcəsi ümumi xəstələrin 10–20%-dək hissəsini təşkil edib. Hesab olunur ki, virus insanlara quşlardan və donuzlardan keçib, pandemiya isə Fransa ərazisində yerləşən hərbi düşərgənin hospitalından başlayıb. O zamanın həkimləri “ispan qripini” müalicə etmək üçün nələrdən istifadə etmirdilər: ən gözlənilməz metodlar arasında qan alınması, evkalipt yarpağının buxarı... Nəticə olaraq, xəstəlik özü sakitləşməyə başladı və il yarım davam etdikdən sonra yoxa çıxdı.
Üçüncü vəba pandemiyası
Vəba antisanitariya şəraiti ilə bağlı infeksiya xəstəliyidir və zaman-zaman bəşəriyyəti “ziyarət” edir. Tarixdə yeddi vəba pandemiyası olsa da, ən dağıdıcısı üçüncüsü hesab edilir. 1852-1860-cı illərdə vəbadan Avropa dövlətləri, ilk növbədə Rusiya imperiyası əziyyət çəkdi. Xəstəliyin əsas əlaməti bədənin susuzlamasına gətirən ishal idi. Xəstəliyin müalicəsinə dərhal başlamadıqda xəstə adam bir sutka ərzində ölə bilərdi. Üçüncü vəba epidemiyası təkcə Rusiya imperiyasında 1 milyon nəfərin həyatına son qoydu.
Təbii yaxud “qara” çiçək xəstəliyi
Yoluxanların 40%-ə qədərini öldürən təbii yaxud “qara” çiçək xəstəliyi bəşəriyyətə çoxdan bəllidir. Onun haqqında ilk yazılarla eramızın IV əsrina aid sənədlərdə tanış olmaq mümkündür – o zaman xəstəlikdən zərər çəkən Çin olmuşdu. Təbii çiçək epidemiyası başladığı ölkə əhalisinin sayını xeyli azaldır, xəstəlikdən sağalanlar isə ömürlük əlil qalır–görmə qabiliyyətlərini tam və ya qismən itirirdilər. Alimlər indiyədək virusun harada və necə peyda olması barədə müzakirələr aparırlar. Versiyalardan birinə görə, o, Yaxın Şərqdə dəvədən insana keçib. Taunda fərqli olaraq, təbii çiçək epidemiyası daim peyda olurdu – o, Yer kürəsinin müxtəlif yerlərində ortaya çıxır və təkcə XX əsrdə 400 milyon nəfərin həyatına son qoyub.
Uzun müddət xəstəliyi dualar, ibadətlər vasitəsilə müalicə edir, Ər-Razi və İbn Sina kimi alimlər isə yüngül insan çiçək xəstəliyinin peyvəndindən yazırdılar. Sovet dönəmində bu xəstəliyə qarşı peyvənd bütün ölkə sakinləri üçün mütləq idi. Bizim dövrümüzdə təbii çiçək xəstəliyi “ölü infeksiya” sayılır, onun nümunələri yalnız iki ölkənin – Rusiya və ABŞ-ın elmi laboratoriyalarında saxlanılır.
HİV/QİÇS
HİV/QİÇS pandemiyasının yaranma səbəbi indiyə kimi bəlli olmasa da, bu gün də ölümcül təhlükəli epidemiyalar arasında dördüncü yerdə qərarlaşıb. O, 40 ilə yaxındır davam edir və indiyədək 30 milyon nəfərin həyatına son qoyub. Hesab olunur ki, virus Afrikanın qərb sahillərində peyda olub və meymundan insana keçib, dünyada yayılması isə XX əsrin 60-cı illərində Haiti və ABŞ-dan başlayıb. Epidemiyanın rəsmi başlama tarixi kimi 5 iyun 1981-ci il götürülür – o zaman ABŞ-ın Xəstəliklərə nəzarət və profilaktika mərkəzi HİV/QİÇS haqqında hesabat dərc edərək, onun necə ölümə səbəb olduğunu açıqladı.
Malariya
Avropalıların barəsində kitablar və filmlərdən məlumat aldığı malyariya xəstəliyi hər il tropiklərdə bir milyona yaxın insanın həyatına son qoyur, yoluxanların sayı isə 300 – 500 milyon nəfər civarında dəyişir. Bu xəstəlik təkcə yerli sakinləri deyil, turistləri də tuta bilər. Adı “pis hava” kimi tərcümə olunan xəstəliyə malariya ağcaqanadının dişisinin dişləməsi səbəb olur. Xəstəliyə tutulan insanda əsməcə və üşütmə başlayır, müayinə zamanı onun dalağı və ağ ciyərinin ölçülərinin xeyli böyüdüyü görünür. Malariyanın vətəni Mərkəzi və Qərbi Afrika hesab edilir.(azerforum.com)
Leyla Əliyevanın doğum günüdür
RƏSULLU ŞƏHİDLƏRİ
03.07.2025İslam Ələsgərli – 100
23.06.2025Gürcüstanda azərbaycanlı alimin elmi araşdırmalarından bəhs edən məqalə dərc olunub
20.06.2025Novrəs İmanla Ayrım Əhmədin ikinci deyişməsi
18.06.2025BİR SÖZÜN SEMANTİKASI VƏ YA “AŞIĞIN QURBAN ÖLDÜRMƏSİ”
11.06.2025QAİ - Basarkeçər İcması adından təbrik edir, cansağlığı və yeni uğurlar arzulayırıq.
11.06.2025Naxçıvan Kikboksinq İdman Klubunun açıq birinciliyi keçirilib
04.06.2025“Qərbi Azərbaycan Kuboku” uğrunda II minifutbol çempionatının açılış mərasimi keçirilib
02.06.2025Prezident: "İrəvan qazılığının fəaliyyətinin bərpası tarixi ədalətin təmin olunmasıdır"
26.05.2025Professor Mahirə Hüseynova ermənilərə cavab verdi - FOTO
22.05.2025Ulu Öndərin adı Azərbaycan tarixinə qızıl hərflərlə yazılıb ŞƏRH
10.05.2025ADNSU-da “Heydər Əliyev və Azərbaycanın Suverenlik Yolu” mövzusunda tədbir keçirilib
08.05.2025İkinci Dünya savaşında Pəmbək azərbaycanlılarının iştirakı yeni informasiyalar işığında
07.05.2025Aşıq Ələsgər xalq dilinin ədəbi dilimizə çevrilməsi missiyasının “nidasını qoydu”.
06.05.2025Aşıq Ələsgərin yaradıcılığında qadın obrazlarına elmi baxış...
26.04.2025Qərbi Azərbaycan Araşdırmalar Mərkəzi və Filologiya fakültəsinin birgə təşkilatçılığı ilə “Konstitusiya və Suverenlik İli” çərçivəsində “Qədim yurd yerlərimiz, söykökümüz – Aşıq Ələsgər” adlı tədbir keçirilib.
24.04.2025Ömürlərə bəzək və töhfə verən ömrünüz bərəkətli olsun!
01.04.2025Bakı qırğınları Mart soyqırımının kulminasiya nöqtəsi idi, amma sonu deyildi
31.03.2025Kəlbəcərdə "Novruz" adətləri
19.03.2025Suraxanıda Novruz bayramı təntənəli qeyd olunub
18.03.202517 mart 2025-ci ildə ADA Universiteti və Qərbi Azərbaycan İcmasının Gənclər Şurasının birgə təşkilatçılığı ilə “Qərbi Azərbaycan mövzusu 100 ildə ” adlı dəyirmi masa keçirilib.
17.03.2025FƏDAKAR ELM VƏ İNSANLIQ MÜCƏSSƏMƏSİ
14.03.2025Əhliman Əmiraslanov: Qərbi Azərbaycan məsələsində əsl ədalətin bərpa olunacağına əminik
11.03.2025FİTRİ İSTEDAD SAHİBİ
08.03.2025Azərbaycan Yazıçılar Birliyində “Adım Ələsgərdi…” kitabının təqdimatı olub
07.03.2025XOCALIYA ƏDALƏT!
26.02.2025Balaxanıda bir əsrlik tarixi olan neft quyusuna “ADNSU-100” adı verilib.
20.02.2025“Tariximizin işığında - Qərbi Azərbaycanın izi ilə”
16.02.2025Gənc vətənpərvər Pensilvaniya Universitetində
16.02.2025Şair-publisist Yusif Nəğməkarın “Ələsgər zirvəsi” kitabının təqdimat mərasimi iştirakçılarına!
13.02.2025Sənin görüşünə sürünə-sürünə də olsa gələrəm, Göyçəm
12.02.2025Paşinyan unudur ki...
11.02.2025ATALARIN YOLU OĞULLARIN YOLUDUR
10.02.2025...yazmasam, gələcəyimizin işığını sönməyə qoymayacaq gənclik məni bağışlamaz.
06.02.2025Gənclər Günü münasibətilə “Qərbi Azərbaycana qayıdış” mövzusunda tədbir təşkil edilib
01.02.2025MƏŞƏDİ QASIMIN ŞƏHİD NƏTİCƏSİ
01.02.2025GÖYÇƏ MAHALI, BASARKEÇƏR RAYONU BALA MƏZRƏ KƏNDİNİN QISA TARİXİ
30.01.2025BÖYÜK NƏRİMANLILAR SİLSİLƏSİNDƏN - ŞAHMALI QASIM OĞLU QURBANOV
28.01.2025Şirazi İbrahimov Basarkeçər gəncləri tərəfindən “GƏNCLƏRİN DOSTU” adına layiq görüldü.
27.01.2025Mükafat qalibi: "Daha çox gənci elmi fəaliyyətə cəlb edəcəyik"
26.01.2025Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Şəhidlər xiyabanında 20 Yanvar şəhidlərinin əziz xatirəsini yad edib.
20.01.2025Aşıq Nəcəfin övladları necə qətlə yetirildi?
19.01.2025Qərbi Azərbaycan gənclərinin birliyi tarixi torpaqlarımıza qayıdışın gələcəyinə atılan güclü təməldir
17.01.2025Gümrü avtovağzalı, siyasi büro və 35 qəpiklik daraq - Hikmət Babaoğlu yazır
16.01.2025GÜCLÜ DÖVLƏT
11.01.2025Qərbi azərbaycanlıların doğma yurdlarına qayıtması dayanaqlı sülhün təminatıdır
11.01.2025AŞIQ ƏLƏSGƏR FENOMENİNƏ YENİ POETİK BAXIŞ
11.01.2025
"Yeni dünya düzəninin formalaşmasına Azərbaycanın öz strateji baxışı var"- MÜSAHİBƏ
Ter-Petrosyanın açıq etirafları məhkəmə araşdırması üçün təkzibolunmaz faktlardır ŞƏRH
08.01.2025