Dünya tarixində ən qorxulu virus xəstəlikləri – TOP 5

Dünya yeni epidemiya – Çində başlayaraq, hər gün yeni-yeni dövlətlərdə baş qaldıran, yüz minlərlə insanları yoluxduran koronavirusla üz-üzə dayanıb. Bu gün koronavirusa yoluxanların sayı sürətlə 1 milyon nəfərlik həddə yaxınlaşır, ölənlərin sayı isə artıq  40 min nəfəri ötüb. Bəs hazırkı koronavirusu bəşəriyyətin tarixinin son iki min ilində qarşılaşdığı digər epidemiyalarla müqayisə etmək olarmı?

“Yustinian taunu”

Bəşəriyyət vəba ilə ilk dəfə 527-ci ildə Bizansda qarşılaşıb. Virusun buraya Misir yaxud Həbəşistandan gəldiyi güman olunur. O zaman ölkədə hakimiyyətdə olan imperator I Yustinianın adı ilə adlandırılan xəstəliyin səbəbi bit-birə və gəmiricilərdən insana keçən taun çöpü idi. Tarixçilərin təxmini hesablamalarına görə, “Yustinian vəbası” 25 – 30 milyon nəfərədək insanın həyatına soy qoydu ki, bu da o zamankı Yer əhalisinin təxminən 13%-nə bərabər idi.

Bubon taunu yaxud “Qara ölüm”

Bəşəriyyət tarixində ən dəhşətli pandemiyanı sonralar “Qara ölüm” adını almış bubon taunu törədib. O, 1346 – 1353-cü illərdə davam edərək, Avropa əhalisinin az qala yarısını qırıb. Alimlərin hesablamalarına görə, Avropa qitəsində yaşayanların 30 faizdən 60 faizə qədəri bubon taunundan ölüb, ümumi itkilərin sayı isə 75–100 milyon nəfər civarında dəyişir. 
İnsanları yoluxduran birələrin özləri isə Mərkəzi Asiyadan Avropaya gələn ticarət gəmilərindəki qara siçovullardan keçmişdilər. Avropalılar taunu törətdikləri günahlara görə göylərin cəzası hesab edir buna görə də, başqa dinlərə etiqad edənləri – yəhudilər, qaraçılar və əcnəbiləri təqib edirdilər.

XIV əsrin sonlarına Avropanı tərk edən taun XIX əsrədək bir daha qitədə peyda olmamışdı, lakin qayıtdıqdan sonra belə xoşbəxtlikdən əvvəlki kimi dəhşətli faciələrə səbəb ola bilmədi. O zaman artıq xəstəliyin yayılmasına mane olan vaksin hazırlanmışdı. Xəstəliyi tam şəkildə ram edənlər isə sovet alimləri oldu. 1947-ci ildə Mançjuriyada taun zamanı onlar ilk dəfə hətta ölümcül xəstələri sağaldan streptomisini tətbiq etməyə başladılar.

“İspan qripi”

H1N1 qripi 1918-ci ildə yayıldı və Barselonadan Keyptaunadək, Alyaskadan Sakit okeandakı adalaradək bütün dünyanı əhatə etdi: dünya əhalisinin təxminən 500 milyon nəfəri bu xəstəliyə yoluxdu, onlardan ən müxtəlif hesablamalara görə, 50-75 milyon nəfəri dünyasını dəyişdi. Xəstəlik “İspan qripi” adını məhz ilk dəfə İspaniyada yayılması ilə əlaqədar alıb. O zaman hətta bu ölkənin kralı VIII Alfonso da xəstəliyə yoluxmuşdu. H1N1-dən ölüm hallarının yüksək olması onunla əlaqədar idi ki, virusla mübarizə aparan insan immuniteti təkcə xəstə deyil, həm də sağlam toxumaları məhv edirdi. Bəzi ölkələrdə bütöv kəndlər virusdan ölür, meyitləri ekskavatorların qazdığı ümumi qəbirlərdə basdırırdılar.

“İspan qripində” ölüm dərəcəsi ümumi xəstələrin 10–20%-dək hissəsini təşkil edib. Hesab olunur ki, virus insanlara quşlardan və donuzlardan keçib, pandemiya isə Fransa ərazisində yerləşən hərbi düşərgənin hospitalından başlayıb. O zamanın həkimləri “ispan qripini” müalicə etmək üçün nələrdən istifadə etmirdilər: ən gözlənilməz metodlar arasında qan alınması, evkalipt yarpağının buxarı... Nəticə olaraq, xəstəlik özü sakitləşməyə başladı və il yarım davam etdikdən sonra yoxa çıxdı.

Üçüncü vəba pandemiyası

Vəba antisanitariya şəraiti ilə bağlı infeksiya xəstəliyidir və zaman-zaman bəşəriyyəti “ziyarət” edir. Tarixdə yeddi vəba pandemiyası olsa da, ən dağıdıcısı üçüncüsü hesab edilir. 1852-1860-cı illərdə vəbadan Avropa dövlətləri, ilk növbədə Rusiya imperiyası əziyyət çəkdi. Xəstəliyin əsas əlaməti bədənin susuzlamasına gətirən ishal idi. Xəstəliyin müalicəsinə dərhal başlamadıqda xəstə adam bir sutka ərzində ölə bilərdi. Üçüncü vəba epidemiyası təkcə Rusiya imperiyasında 1 milyon nəfərin həyatına son qoydu.

Təbii yaxud “qara” çiçək xəstəliyi

Yoluxanların 40%-ə qədərini öldürən təbii yaxud “qara” çiçək xəstəliyi bəşəriyyətə çoxdan bəllidir. Onun haqqında ilk yazılarla eramızın IV əsrina aid sənədlərdə tanış olmaq mümkündür – o zaman xəstəlikdən zərər çəkən Çin olmuşdu. Təbii çiçək epidemiyası başladığı ölkə əhalisinin sayını xeyli azaldır, xəstəlikdən sağalanlar isə ömürlük əlil qalır–görmə qabiliyyətlərini tam və ya qismən itirirdilər. Alimlər indiyədək virusun harada və necə peyda olması barədə müzakirələr aparırlar. Versiyalardan birinə görə, o, Yaxın Şərqdə dəvədən insana keçib. Taunda fərqli olaraq, təbii çiçək epidemiyası daim peyda olurdu – o, Yer kürəsinin müxtəlif yerlərində ortaya çıxır və təkcə XX əsrdə 400 milyon nəfərin həyatına son qoyub.

Uzun müddət xəstəliyi dualar, ibadətlər vasitəsilə müalicə edir, Ər-Razi və İbn Sina kimi alimlər isə yüngül insan çiçək xəstəliyinin peyvəndindən yazırdılar. Sovet dönəmində bu xəstəliyə qarşı peyvənd bütün ölkə sakinləri üçün mütləq idi. Bizim dövrümüzdə təbii çiçək xəstəliyi “ölü infeksiya” sayılır, onun nümunələri yalnız iki ölkənin – Rusiya və ABŞ-ın elmi laboratoriyalarında saxlanılır.

HİV/QİÇS

HİV/QİÇS pandemiyasının yaranma səbəbi indiyə kimi bəlli olmasa da, bu gün də ölümcül təhlükəli epidemiyalar arasında dördüncü yerdə qərarlaşıb. O, 40 ilə yaxındır davam edir və indiyədək 30 milyon nəfərin həyatına son qoyub. Hesab olunur ki, virus Afrikanın qərb sahillərində peyda olub və meymundan insana keçib, dünyada yayılması isə XX əsrin 60-cı illərində Haiti və ABŞ-dan başlayıb. Epidemiyanın rəsmi başlama tarixi kimi 5 iyun 1981-ci il götürülür – o zaman ABŞ-ın Xəstəliklərə nəzarət və profilaktika mərkəzi HİV/QİÇS haqqında hesabat dərc edərək, onun necə ölümə səbəb olduğunu açıqladı.

Malariya

Avropalıların barəsində kitablar və filmlərdən məlumat aldığı malyariya xəstəliyi hər il tropiklərdə bir milyona yaxın insanın həyatına son qoyur, yoluxanların sayı isə 300 – 500 milyon nəfər civarında dəyişir. Bu xəstəlik təkcə yerli sakinləri deyil, turistləri də tuta bilər. Adı “pis hava” kimi tərcümə olunan xəstəliyə malariya ağcaqanadının dişisinin dişləməsi səbəb olur. Xəstəliyə tutulan insanda əsməcə və üşütmə başlayır, müayinə zamanı onun dalağı və ağ ciyərinin ölçülərinin xeyli böyüdüyü görünür. Malariyanın vətəni Mərkəzi və Qərbi Afrika hesab edilir.(azerforum.com)