"Pressklub.az” saytının müxbiri Seymur Kazımov Cəbrayıl və Qubadlı rayonlarının ərazisindən reportaj hazırlayıb.
Goyce.az həmin reportajı təqdim edir.
Cəbrayıl: Bəlkə də, bir zamanlar bu yurdları bir-birindən ayırmaq olardı, indi isə onlar yalnızca üstündə adları yazılmış mavi lövhələrlə fərqlənirlər.
…Bir neçə dəqiqədən sonra tamam fərqli məkana daxil oluruq: parça-parça olmuş asfalt, yöndəmsiz hala düşmüş yol, dağıdılmış bir və ikimərtəbəli boz evlər, dizdən yuxarı qalxan saralmış otluqlar… Evlər var ki, yerlə yeksan olub, otların altında qalıb. Bəlkə də, yaz aylarında bu mənzərə yaşıllıqlar içərisində başqa cür görünür. Amma bütün hallarda 28 ildir insanların tərk edilməyə məcbur olduqları məskəndə bütün canlı aləm tək kollardan və uçuq evlərin divarlarını dəlib boy atan ağaclardan ibarətdir. 1993-cü ilin 23 avqustunadək burada həyat vardı, insanlar yaşayırdı, təsərrüfatla məşğul olurdu, uşaqlar həyətdə oynayırdı. 28 il əvvəl həyətlərdəki uşaq səslərini avtomat şaqqıltısı, top gurultusu və asfaltı əzib yararsız hala salan hərbi maşınların uğultusu əvəz etdi. Bundan sonra ətrafa dərin sükut çökdü, çünki o gündən sonra burada kimsə yaşamadı. Cəbrayıllılar doğma yurdlarından didərgin salındılar, Azərbaycanın 58 rayonunda 2000-ə yaxın məntəqədə məskunlaşdılar.
2016-cı ilin aprelində işğaldan azad olunmuş Lələtəpə yüksəkliyi istiqamətindən Cəbrayıl rayonuna doğru irəliləyirik. Cəbrayılın yalnız bir kəndi – Cocuq Mərcanlı 1994-cü ildə azad edilib, Lələtəpə strateji yüksəkliyi də geri qaytarıldıqdan sonra kənddə yaşayış bərpa olunub.
Amma bu il sentyabrın 27-dən bəri Azərbaycan ordusunun əks-hücum əməliyyatı nəticəsində Cəbrayıl şəhəri də daxil olmaqla, rayonun əksər kəndləri Ermənistan Silahlı Qüvvələrindən təmizlənib.
İlk qarşımıza çıxan Şəybəy Quycaq kəndidir. Bu kənd yuxarıda təsvir etdiyim reallığın ilk nümunəsidir. Yəni, burada onilliklərlə həyat olmayıb. Avtobusumuz yöndəmsiz yolla irəlilədikcə işğaldan azad olunmuş kəndlərin yerləşdiyi istiqamətləri göstərən lövhələr arxada qalır: Böyük Mərcanlı, Mehdili, Əmrivarlı, Aşağı Maralyan, Yuxarı Maralyan, Karxulu, Soltanlı, Göyərçinveysəlli…
Bəlkə də, bir zamanlar bu yurdları bir-birindən ayırmaq olardı, indi isə onlar yalnızca üstündə adları yazılmış mavi lövhələrlə fərqlənirlər. Bütün kəndlər bir-birinin eynidir: uçuq evlər, təsərrüfatlar, köhnə divarlar arasından boylanan ağac budaqları, ilin fəslinə uyğun saralmış otlar. Qəbristanlıqlar da dağılıb, baş daşlarının əksəriyyəti sındırılıb, aşırılıb. Salamat qalanlar ot-ələf içərisində itib-batıb. Ərazidə xidmət aparan hərbçilər “marşrut”dan çıxmağa, dağıntılara yaxın getməyə icazə vermirlər: minaların, digər partlayıcı sursatların olması təhlükəsi var, əvvəl ərazilər təmizlənməlidir. Ona görə, hələ ki kənardan müşahidə aparırıq.
Cəbrayılda evlərin 90 faizi dağıdılmış olsa da, bəzən yeni tikiliyə rast gəlmək mümkündür. Bunlarda isə azərbaycanlıların yaşamadığı dəqiqdir. Elə sahələr var ki, becərilib, üzüm tənəkləri əkilib. Adda-budda sahələrin suvarılması üçün qurğular, hətta fermer təsərrüfatları gözə dəyir. Hərdən işğaldan öncə salınmış üzümlüklərə rast gəlinir, amma anlaşılır ki, bunlara son dəfə azı 28 il əvvəl qulluq göstərilib. Ümumilikdə isə kəndlərdə yaşayış yox dərəcəsində olub. Yeganə istisnalar bu dediyim tikili və təsərrüfatlar, bir də hərbçilər üçün qərargah, kazarma və şəhərcikdir.
İşğaldan öncə Cəbrayılda 35 uşaq bağçası, 65 orta məktəb, 1 texniki peşə məktəbi, 73 xəstəxana və digər tibb müəssisəsi, 63 mədəniyyət obyekti fəaliyyət göstərib. İndi onların heç birindən əsər-əlamət qalmayıb.
Ancaq… Cəbrayıla həyat qayıdır! Mülki geyimdə insanlar və nəqliyyat vasitələri görünür. Onlar işıq dirəkləri basdırırlar. Bir qədər qabaqda mobil şəbəkə avadanlığı quraşdıran ustalara da rast gəlirik. Onlar bu yerlərə gəlib çıxmış jurnalistə təəccüblə baxırlar.
Qubadlı: Cəbrayıldan fərqli olaraq, ermənilər Qubadlını fəal məskunlaşdırırdılar
Cəbrayılın kəndlərini birləşdirən magistralın sonunda yol ikiyə bölünür: sola döngə Zəngilana, düzünə yol Qubadlıya aparır. Biz öncədən cızılmış marşrutla Qubadlıya gedirik.
İlk kənd Balasoltanlı kəndidir. Cəbrayıl haqqında dediklərimizin çoxu Qubadlıya da aiddir: burada da əsasən çay daşlarından tikilmiş evlər və təsərrüfat sahələri dağılıb, asfalt köhnə və yöndəmsizdir. Yol kənarlarında müxtəlif vaxtlarda kəsilmiş ağacların kötükləri qalıb. Qəbristanlığın da aqibəti eynidir. Qəbirlərə yaxınlaşa bilməsək də, onlardan bəzilərinin açıldığını kənardan görmək çətin deyil. Görəsən, nəylərinə lazımmış?..
Ancaq Cəbrayıldan fərqli olaraq, Qubadlıda işğaldan sonra tikilmiş xeyli yaşayış evinə rast gəlmək mümkündür. Kəndlərdə erməni hərbçiləri ilə bərabər, mülki əhali yaşayıb, hətta xeyli xidmət obyekti işə salınıb. Ərazidə məskunlaşdırılmış erməni əhalisi əsasən heyvandarlıqla məşğul olub. Qubadlının Laçın istiqamətindəki əksər kəndlərdə mağazalar, telefon və mobil nömrə satışı dükanları, yanacaqdoldurma məntəqələri mövcuddur, orta məktəblər fəaliyyət göstərib. Laçınla həmsərhəd olması rayona xüsusi diqqət tələb edib. Burada son illər salınmış böyük hərbi şəhərcik də var.
Qubadlıdan Laçına gedən yolRayonun ən sonuncu – Laçınla həmsərhəd Muradxanlı kəndində yerləşən məktəb binasında hərbi hazırlıq sinfinə daxil oluruq. Burada şagirdləri sanki hərbi akademiyaya daxil olmaq üçün hazırlayırmışlar. Silahların texniki göstəriciləri, partlayıcıların tərkibi, toplar və raketlər barədə detallı bilgilər, səngərlərin qazılması texnologiyası, təhlükəsizlik zonalarının yaradılması haqqında məlumatlar və s… Sinif otağının divarlarından bütün bunları əks etdirən şəkil və plakatların asılması məhz belə deməyə əsas verir.
Laçın, Ağdam, Füzuli, Cəbrayıl rayonları işğal olunduqdan sonra faktiki yarımmühasirə vəziyyətinə düşən Qubadlı rayonu 1993-cü ildə işğala məruz qaldı. Bugünədək 30 min nəfərdən artıq Qubadlı sakini respublikanın 2 şəhər və rayonunda məcburi köçkün kimi məskunlaşıb. Qubadlıda 21 orta, 15 səkkizillik, 15 ibtidai məktəb, 7 məktəbəqədər təhsil müəssisəsi fəaliyyət göstərib. Rayonda 111 mədəni-maarif müəssisəsi, o cümlədən 60 kitabxana, 10 mədəniyyət evi və 28 klub, 6 avtoklub olub.
Qubadlı oktyabrın 20-də Azərbaycan Ordusunun keçirdiyi əks-hücum əməliyyatı nəticəsində işğaldan azad edilib.
Rayonun ərazisi hələ də atəşə tutulur, çünki o, Laçınla həmsərhəddir və döyüşlər bu istiqamətdə davam edir.
Gündüzü “boz”, gecəsi “ağ” olan bu yurdlar
Cəbrayıl və Qubadlının azad edilmiş məntəqələrinə baş çəkdikdən sonra geri qayıdırıq. Bərbad vəziyyətdə olan yolla gün işığında getmək asan deyil, o ki qalsın gecə: mülki təyinatlı nəqliyyat vasitəmiz indi daha çətinliklə hərəkət edir. Aydındır ki, yolda işıqlar hələ qurulmayıb. Ətrafa tam qaranlıq və səssizlik çöküb. Bu səssizliyi ara-sıra hərbi maşınların səsi pozur. Dağıntılara məruz qalmış kəndlərdəki evlər zülmətdə ağ təpələri xatırladır. Maşın işığında sarı otlar parıldayıb tez də sönür.
Bu mühit adamda sözlə ifadə edilməyəcək dərəcədə psixoloji gərginlik yaradır. Sanki hansısa bir qüvvə səni çiyinlərindən aşağıya doğru basır. 28 il burada gecəli-gündüzlü belə bir atmosfer hökm sürüb. Sizə təqdim etdiyimiz istisnaları çıxmaqla, həmin illər ərzində burada həyat olmayıb. İstisnalar isə atmosferin gərginliyini daha da artırmağa, qabartmağa xidmət edib.
Gündüzü “boz”, gecəsi “ağ” olan bu yurdlar artıq azadlıqdadır! Əsas olan da budur.
Həyat bu torpaqlara qayıdır. Qubadlıda olarkən Bakıdan bir neçə zəng gəldi. Rahat danışdıq
Mədəniyyətimizin zənginləşməsində Aşıq Ələsgər amilindən istifadə mexanizmi
16.04.2024Aşıq Ələsgər xalqımızın Qərbi Azərbaycandan deportasiyası dövrünün qurbanı, canlı şahidi kimi
01.04.2024ORDA BİR KƏND VAR, UZAQDA... DOĞMA QARAQOYUNLUM - FOTO
26.03.2024NOVRUZ XALQIMIZIN MİLLİ BAYRAMIDIR!
20.03.2024Bayram Aslanov “Heydər Əliyevin 100 illiyi” yubiley medalı ilə təltif edilib - Fotolar
19.03.202416 mart 2024-cü ildə Qərbi Azərbaycan İcmasında Gənclər Şurasının üzvləri ilə görüş keçirilib.
16.03.2024Niyə məhz Qurbani?
04.03.2024Meşəli kəndində ailəsi qətlə yetirilən qadın: “Atamı diri-diri yandırdılar, anamı, bacımı güllələdilər” - FOTO
26.02.2024Milli düşmənçiliyə qarşı etiraz səsini ucaldan ŞƏXSİYYƏT – FOTOLAR
24.02.2024Qərbi Azərbaycanın rayonları və kəndləri üzrə icma sədrləri və Azərbaycan Respublikasının ərazi vahidləri üzrə nümayəndələrinin 1-ci toplantısı keçirilib
24.02.2024Qərbi Azərbaycan kəndləri – Cıvıxlı
21.02.2024Pəmbək. (Göldək)
21.02.2024BÖYÜK NƏRİMANLILAR SİLSİLƏSİNDƏN - QURBANOV ELŞƏN MAHMUD OĞLU
17.02.2024Prezidentin andiçmə nitqi: inkişafın yeni “yol xəritəsi”
16.02.2024BÖYÜK NƏRİMANLILAR SİLSİLƏSİNDƏN YAZIÇI, PUBLİSİST QƏDİR ASLAN
Qərbi Azərbaycan İcmasında Basarkeçər rayonunun alimləri ilə görüş keçirilib.
12.02.2024QOŞABULAQ
06.02.2024DƏDƏ ƏLƏSGƏRİN 60 YAŞLI MÜRİDİ
16.01.2024DƏDƏ ƏLƏSGƏR SEVDALI İŞ ADAMI
15.01.202460 YAŞIN MÜBARƏK!
15.01.2024AŞIQ İSLAM YUSİFOV
(1893-1968)
Milli dövlətçilik tariximizin məğrur lideri
28.12.2023Sosial Tədqiqatlar Mərkəzinin təşkilatçılığı ilə "Qərbi Azərbaycan yolunda" adlı konfrans keçirilir - FOTOLAR
28.12.2023GÖYÇƏ MAHALI, BASARKEÇƏR RAYONU. BALA MƏZRƏ KƏNDİNİN QISA TARİXİ
27.12.2023AZƏRBAYCAN AŞIQ POEZIYASININ GÖRKƏMLİ NÜMAYƏNDƏLƏRİNDƏN BİRİ ŞAİR, USTAD AŞIQ NÖVRƏS İMANIN 120 İLLİK YUBİLEY TƏDBİRİ KEÇİRİLİB
26.12.2023İLAHİ EŞQİN TƏRCÜMANI
24.12.2023Müzəffər Ali Baş Komandan, Qarabağın Fatehi, sizi doğum günü münasibətilə təbrik edirk!
24.12.2023Həsən Xəyallının şeirlərində dini məqamlar. “Qıfılbənd”in təhlili
21.12.2023BÖYÜK MƏZRƏ - GÖYÇƏ MAHALI
10.12.2023Dekabrın 7-də Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının Vəcihə Səmədova adına Sərgi Salonunda Qərbi Azərbaycan əsilli rəssamların əsərlərindən ibarət sərgi açılıb.
07.12.2023Tanınmış hərbi ekspert Telman Qasımov İrəvana səfər edib.
05.12.2023HƏYATDA ÖZÜMÜ XOŞBƏXT ADAM HESAB EDİRƏM Ki, HEYDƏR ƏLİYEVLƏ BİRGƏ İŞLƏDİM
04.12.2023AMEA müxbir üzvü, Basarkeçər rayon icma sədri, professor Nuru Bayramov İnönü Universitetinin “Fəxri Doktoru” seçilib - FOTOLAR.
03.12.2023Bax, biz Göyçə torpağındayıq...
29.11.2023BAKI DÖVLƏT UNİVERSİTETİNDƏ “Qərbi Azərbaycanda türk müsəlman abidələrinin erməni vandallığına məruz qalması” mövzusunda elmi seminar keçirilib - FOTOLAR
25.11.2023SƏHRADA YALQIZLIQ
25.11.2023Azərbaycanda ilk dəfə “Qərbi Azərbaycana qayıdış” festival-konqres keçirilir FOTO
23.11.2023İcma: Paşinyan hökumətindən azərbaycanlıların Ermənistanda öz dədə-baba yurdlarına qayıdış hüququnu tanımasını gözləyirik
21.11.2023“Azərbaycan Bayrağı” ordeni və “Vətən uğrunda” medalı ilə təltif olunan - MÜBARİZ QULUYEV BABACAN KƏND İCMASININ SƏDRİ SEÇİLDİ-FOTOLAR
14.11.2023Xankəndi şəhərində Vətən müharibəsində əldə edilən Zəfərin üçüncü ildönümünə həsr olunan hərbi parad keçirilib
08.11.2023Qərbi Azərbaycan İcmasının Basarkeçər rayonu Dərə kənd sakinləri və Dərəli kökənli gənclərlə görüşü keçirilib.
07.11.2023Ulu Öndər Heydər Əliyev xatirələrdə
31.10.2023"Azərbaycanlılara qarşı nifrət cinayətləri və nifrət nitqi" hesabatının təqdimatı ilə bağlı konfrans keçirilib.
30.10.2023Oktyabrın 27-də Qərbi Azərbaycan İcmasında (QAİ) “Ulu Öndər Heydər Əliyev xatirələrdə” kitabının təqdimatı keçirilib.
28.10.2023“Oğul” filminin rejissoru: “Erməni hərbçilərdən biri Natiqin cəsurluğunu etiraf etdi” - MÜSAHİBƏ
26.10.2023Nərimanlı gəncləri ilə görüş keçirilib - FOTOLAR
24.10.2023TANINMIŞ ALİM, İSTEDADLI ŞAİR-PUBLİSİST - RAMİZ HƏSƏNLİ ŞİŞQAYA KƏND İCMASININ SƏDRİ SEÇİLDİ
21.10.2023Ümummilli Lider Heydər Əliyevin 100 illik yubileyinə həsr olunmuş “Qüdrətdən səngərli, qalalı dağlar” adlı konsert proqramı keçirilib.
21.10.2023Erməni dostunun azərbaycanlı yazıçıya hər il yazdığı mesaj: “Axırda...” – Müsahibə
17.10.2023Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevə
Qərbi Azərbaycan İcmasının TƏBRİKİ