Biz işğaldan azad olmuş Qarabağda rekonstuksiya işləri aparmayacayıq. Biz sıfırdan inşa ediləcək bir bölgə yaratmalıyıq. Onun infrastrukturundan başlamış onun iqtisadiyyatına qədər hər şeyi yenidən başlamalıyıq. Bu start xəttində köhnə və haldan düşmüş iqtisadiyyat üzərində nəsə inşa edilməyəcək. Heç nəyi olmayan bir yerdə yeni iqtisadiyyat qurmalıyıq. Haradan başlamlı sualında bizim konseptual yanaşmamız olmalıdır.
Birinci, atmalı olduğumuz addım 27 il ərzində Qarabağda dağıdılmış iqtisadiyyatın söhbətlərinə qayıtmalıyıq. Ziyan vurulmuş və illərlə davam etmiş bu dağıntıların iqtisadi miqyasını geri almaq haqqında düşünməliyik. Bizim Ermənistan dövlətindən etdikləri bu işğalçılıq nəticəsində iqtisadi təzminat davası açmalıyıq. Bunu isə haradan başlamlıyıq sualına gəlib işilib qalmamalıyıq.
Qarabağda işlərə start verməmişdən öncə biz bu illər ərzində ölkə iqtisadiyyatına dəymiş zərərləri qruplaşdırıb beynəlxalq məhkəmələrə daşımalyıq. Onu məhkəmə predmeti edəndən sonra burada quruculuq işlərinə start verməliyik. Mənim bir iqtisadçı kimi düşüncəm bundan ibarətdir ki, biz burada 2 fəaliyyəti əlaqələndirməliyik. Daha doğrusu 2 istiqamətli suala cavabı özümüz üçün müəyyənləşdirməliyik:
Beynəlxalq hüququn bu istiqamətdə tələbi və ona müraciətin formalarını müəyyənləşdirməli;
İqtisadiyyatdan başlamış insanların mənəvi-psixoloji durumuna vurulmuş zərərlərin hesablanması metodologiyasını müəyyənləşdirməli;
Beynəlxalq hüquqa görə zərərin ödəmə formaları
Beynəlxalq aləmin öz dili və üslubu var. Beynəlxalq hüququn isə özünün istinad edə biləcəyi müddəlar və hüquqi açarlar var. Beynəlxalq hüquq da vurulmuş zərərin ödənməsini aydın olaraq təsbit edir. “Beynəlxalq hüquqzidd əməllərə görə dövlətlərin məsuliyyətləri” adlı sənədin 31-ci maddəsində göstərilir ki, məsuliyyət daşıyan dövlət vurduğu zərəri ödəməlidir. Daha sonra isə bu hüququn 34-cü maddəsində zərərin formaları təsbit olunur. Yenə də beynəlxalq hüquq istinad etsək, məlum olacaq ki, dəymiş zərərin ödənmə forması kimi əsasən 3 formada mümkün ola bilər: restitusiya, kompensasiya və satisfaksiya.
Restitusiya – əsirlikdə saxlanılan həmvətənlərimizin azad edilməsi, orada vaxtı ilə yaşamış vətəndaşlara onlara məxsus əmlakının qaytarılması, həmin bölgələrlə bağlı vaxtı ilə qəbul edilmiş qərarların ləğv edilməsi kimi çoxsaylı kompensasiya formasıdır.
Kompensasiya – bölgəyə vurulmuş ziyanın maddi qarşılıq əvəzində ödənməsi forması hesab olunmaqla indiyə qədər əldən verilmiş ziyanları da əhatə edir.
Satisfaksiya – dövlət olaraq qarşı tərəfdən üzr istəməsi və etdikləri əmələ görə məsuliyyət daşımış şəxslər haqqında hüquqi ölçü götürməsini özündə ehtiva edir.
Bu ödəmə formalarından (kompensasiya və restitusiya) istər ayrılıqda, istərsə də bir yerdə tətbiq edilə bilər. Bu maddə BMT-nin 16.12.2005 tarixdə qəbul edilmiş beynəlxalq hüququn və insan hüquqları içərisində beynəlxalq normaların pozulmasına dair qətnaməsində qeyd edilir.
Qarabağa görə Azərbaycana dəymiş zərər
Dəymiş zərərlərin təsnifatı çoxvektorludur: (ı) ən dəyərli resurs olan vətəndaşlarımızın həyatlarına, psixologiyalarına dəymiş ziyanlar, (ıı) sənayeyə, aqrar sektora və ümumilikdə istehsala dəymiş ziyanlar, (ııı) ekologiyaya vurulmiş ağrımza yaralar və onların təsirlərinin qiymətləndiirlməsi, (ıv) dağıdılmış infrastrukura dəymiş milyardla ziyanlar və s.
Biz işğal altında olan Ermənistana təzminat davası açmalıyıq. BMT 2000-ci ildə yaydığı hesabatına görə, bu müddət ərzində Azərbaycana 53,5 mlrd. dollar həcmində zərər dəymişdir. Söhbət yalnız 7 il ərzində ölkəmizə dəymiş zərədən gedir. Torpaqlarımızın işğaldan azad olunduğu 2020-ci ilə qədər olacaq hesablamalarda deməli bu itkilərimizin miqyası daha böyük olacaq.
Dünya təcrübəsində həm dövlətarası, həm də vətəndaş müharibələri zamanı dəymiş iqtisadi zərərin çeşidli yollarla hesablanması metodları var. Hörmətli həmkarım Qubad bəyin təklif etdiyi metodlar sırasında sintetik-kontrol metodu var. Bu metodun tələblərinə görə, işğal altında olan bir rayonun əhali sayı, ÜDM və digər parametrlərinə uyğun gələn Azərbaycanın tərkibindəki bir rayonla müqayisə edib, müəyyənləşdiririk ki, bu rayonun illik gəliri nə qədər olub. Və sonda həmin rəqəmi 27 ilə vurmaqla bu rayona vurulmiş iqtisadi zərərləri hesablamaq olar.
Bu hesablama nəticələr əsasında müəyyən olunsa ki, həqiqətən Ermənistan Azərbaycana 10 milyardlarla ölçüləcək həcmdə kompensasiya ödəməlidir, onda xarici borcu ÜDM-nin 60%-i keçən, valyuta ehtiyatları 2,6 mlrd.dollar həcmində olan dövlət bunu necə ödəyə biləcək? Ən çətin və aktual sual da elə budur.
Bu yollardan biri də kontribusiya yoludur. Müəyyən dövrlərdə sülh sazişindən sonra dəymiş zərərin həcmi hesablanarkən, onu ödəyə bilməyən qarşı tərəf maddi ekvivalent kimi ona məxsus əraziləri mübadilə predmeti kimi təklif edə bilər. ABŞ 1803-cü ildə Luiziana ştatını Napoleon Bonapartdan satın alaraq, hər hektar ərazi üçün cəmi 7 sent ödəmişdi. Azərbaycan da ona dəymiş zərər müqabilində torpaq da istəyə bilər. Biz o zaman Zəngəzuru seçərik. Zəngəzurun qaytarılması həm kompensasiya forması olmaqla, həm də tarixi ədalətsizliyin təntənəsi ola bilər.(yenisabah.az)
Məhəmməd Talıblı
Oxuduğu məktəbdə adı əbədiləşən - ŞƏHİD ELŞAD HƏMİDOV.
20.04.2024Mədəniyyətimizin zənginləşməsində Aşıq Ələsgər amilindən istifadə mexanizmi
16.04.2024Aşıq Ələsgər xalqımızın Qərbi Azərbaycandan deportasiyası dövrünün qurbanı, canlı şahidi kimi
01.04.2024ORDA BİR KƏND VAR, UZAQDA... DOĞMA QARAQOYUNLUM - FOTO
26.03.2024NOVRUZ XALQIMIZIN MİLLİ BAYRAMIDIR!
20.03.2024Bayram Aslanov “Heydər Əliyevin 100 illiyi” yubiley medalı ilə təltif edilib - Fotolar
19.03.202416 mart 2024-cü ildə Qərbi Azərbaycan İcmasında Gənclər Şurasının üzvləri ilə görüş keçirilib.
16.03.2024Niyə məhz Qurbani?
04.03.2024Meşəli kəndində ailəsi qətlə yetirilən qadın: “Atamı diri-diri yandırdılar, anamı, bacımı güllələdilər” - FOTO
26.02.2024Milli düşmənçiliyə qarşı etiraz səsini ucaldan ŞƏXSİYYƏT – FOTOLAR
24.02.2024Qərbi Azərbaycanın rayonları və kəndləri üzrə icma sədrləri və Azərbaycan Respublikasının ərazi vahidləri üzrə nümayəndələrinin 1-ci toplantısı keçirilib
24.02.2024Qərbi Azərbaycan kəndləri – Cıvıxlı
21.02.2024Pəmbək. (Göldək)
21.02.2024BÖYÜK NƏRİMANLILAR SİLSİLƏSİNDƏN - QURBANOV ELŞƏN MAHMUD OĞLU
17.02.2024Prezidentin andiçmə nitqi: inkişafın yeni “yol xəritəsi”
16.02.2024BÖYÜK NƏRİMANLILAR SİLSİLƏSİNDƏN YAZIÇI, PUBLİSİST QƏDİR ASLAN
Qərbi Azərbaycan İcmasında Basarkeçər rayonunun alimləri ilə görüş keçirilib.
12.02.2024QOŞABULAQ
06.02.2024DƏDƏ ƏLƏSGƏRİN 60 YAŞLI MÜRİDİ
16.01.2024DƏDƏ ƏLƏSGƏR SEVDALI İŞ ADAMI
15.01.202460 YAŞIN MÜBARƏK!
15.01.2024AŞIQ İSLAM YUSİFOV
(1893-1968)
Milli dövlətçilik tariximizin məğrur lideri
28.12.2023Sosial Tədqiqatlar Mərkəzinin təşkilatçılığı ilə "Qərbi Azərbaycan yolunda" adlı konfrans keçirilir - FOTOLAR
28.12.2023GÖYÇƏ MAHALI, BASARKEÇƏR RAYONU. BALA MƏZRƏ KƏNDİNİN QISA TARİXİ
27.12.2023AZƏRBAYCAN AŞIQ POEZIYASININ GÖRKƏMLİ NÜMAYƏNDƏLƏRİNDƏN BİRİ ŞAİR, USTAD AŞIQ NÖVRƏS İMANIN 120 İLLİK YUBİLEY TƏDBİRİ KEÇİRİLİB
26.12.2023İLAHİ EŞQİN TƏRCÜMANI
24.12.2023Müzəffər Ali Baş Komandan, Qarabağın Fatehi, sizi doğum günü münasibətilə təbrik edirk!
24.12.2023Həsən Xəyallının şeirlərində dini məqamlar. “Qıfılbənd”in təhlili
21.12.2023BÖYÜK MƏZRƏ - GÖYÇƏ MAHALI
10.12.2023Dekabrın 7-də Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının Vəcihə Səmədova adına Sərgi Salonunda Qərbi Azərbaycan əsilli rəssamların əsərlərindən ibarət sərgi açılıb.
07.12.2023Tanınmış hərbi ekspert Telman Qasımov İrəvana səfər edib.
05.12.2023HƏYATDA ÖZÜMÜ XOŞBƏXT ADAM HESAB EDİRƏM Ki, HEYDƏR ƏLİYEVLƏ BİRGƏ İŞLƏDİM
04.12.2023AMEA müxbir üzvü, Basarkeçər rayon icma sədri, professor Nuru Bayramov İnönü Universitetinin “Fəxri Doktoru” seçilib - FOTOLAR.
03.12.2023Bax, biz Göyçə torpağındayıq...
29.11.2023BAKI DÖVLƏT UNİVERSİTETİNDƏ “Qərbi Azərbaycanda türk müsəlman abidələrinin erməni vandallığına məruz qalması” mövzusunda elmi seminar keçirilib - FOTOLAR
25.11.2023SƏHRADA YALQIZLIQ
25.11.2023Azərbaycanda ilk dəfə “Qərbi Azərbaycana qayıdış” festival-konqres keçirilir FOTO
23.11.2023İcma: Paşinyan hökumətindən azərbaycanlıların Ermənistanda öz dədə-baba yurdlarına qayıdış hüququnu tanımasını gözləyirik
21.11.2023“Azərbaycan Bayrağı” ordeni və “Vətən uğrunda” medalı ilə təltif olunan - MÜBARİZ QULUYEV BABACAN KƏND İCMASININ SƏDRİ SEÇİLDİ-FOTOLAR
14.11.2023Xankəndi şəhərində Vətən müharibəsində əldə edilən Zəfərin üçüncü ildönümünə həsr olunan hərbi parad keçirilib
08.11.2023Qərbi Azərbaycan İcmasının Basarkeçər rayonu Dərə kənd sakinləri və Dərəli kökənli gənclərlə görüşü keçirilib.
07.11.2023Ulu Öndər Heydər Əliyev xatirələrdə
31.10.2023"Azərbaycanlılara qarşı nifrət cinayətləri və nifrət nitqi" hesabatının təqdimatı ilə bağlı konfrans keçirilib.
30.10.2023Oktyabrın 27-də Qərbi Azərbaycan İcmasında (QAİ) “Ulu Öndər Heydər Əliyev xatirələrdə” kitabının təqdimatı keçirilib.
28.10.2023“Oğul” filminin rejissoru: “Erməni hərbçilərdən biri Natiqin cəsurluğunu etiraf etdi” - MÜSAHİBƏ
26.10.2023Nərimanlı gəncləri ilə görüş keçirilib - FOTOLAR
24.10.2023TANINMIŞ ALİM, İSTEDADLI ŞAİR-PUBLİSİST - RAMİZ HƏSƏNLİ ŞİŞQAYA KƏND İCMASININ SƏDRİ SEÇİLDİ
21.10.2023Ümummilli Lider Heydər Əliyevin 100 illik yubileyinə həsr olunmuş “Qüdrətdən səngərli, qalalı dağlar” adlı konsert proqramı keçirilib.
21.10.2023Erməni dostunun azərbaycanlı yazıçıya hər il yazdığı mesaj: “Axırda...” – Müsahibə
17.10.2023