İndiki Vardenis şəhərindən 13 kilometr şimal-şərqdə, Zod və Böyük Qaraqoyunlu kəndləri arasında, Hüsən çayın (Dərə) şimalında, dəniz səviyyəsindən 2085 metr yüksəklikdə yerləşən bu kəndin adına rəsmi mənbələrdə ilk dəfə 1828-ci ildə, Göyçədə erməni-rus hərbi birləşmələri tərəfindən dağıdılmış 108 kənddən 67-sinin İ.Şopen tərəfindən tərtib edilmiş siyahısında rast gəlinir.
Amma Azərbaycan aşıq sənətinin zirvəsi sayılan Aşıq Ələsgərin məhz bu kənddə 1821-ci ildə anadan olması, alban memarlığı üslubunda inşa edilmiş V-VI əsrlərə aid məbədin qalıqlarının bu kəndin ərazisində XX əsrə qədər qalması kimi təkzibolunmaz faktlar onun tarixinin daha qədim olmasına dəlalət edən məqamlardır. XX əsrin 60-cı illərində bu kənddə təsərrüfat məqsədi ilə aparılan qazıntılar zamanı sırf təsadüfdən eyni şaquli xətt üzrə dörd qəbrin üzə çıxması, ən dərin qatdakı qəbirdə skeletlə yanaşı ilk tunc dövrünə aid olan xəncər və digər sursatların aşkarlanması bu ərazidə məskunlaşma tarixinin eramızdan əvvəlki III-II minilliklərə təsadüf etməsi barədə qənaətlərə tam mənada əsas verir. 1555-ci ilə aid rəsmi sənədlərdə isə Ağkilsə kəndi Səfəvi-Azərbaycan dövlətinin Qarabağ (Gəncə) bəylərbəyliyinə daxil olan Göyçə kındlərindən biri kimi təsniflənir.
1578-ci ildə osmanlılar səfəviləri yenərək Göyçənin şərq sahillərinə nəzarət imkanı əldə etdikdən sonra tətbiq olunmuş yeni strukturlaşmaya əsasən Ağkilsə İrəvan əyalətinin Ordubad qəzasının Zar nahiyəsinin inzibati ərazisinə daxil edilmişdi ki, bu reallıq da 1590-cı il tarixli " İrəvan əyalətinin müfəssəl dəftəri" nin 327-ci səhifəsində təsbitlənmişdir. 1595-ci ildə tərtib edilmiş "İrəvan əyalətinin icmal dəftəri" ndə isə Zar nahiyəsindəki Göyçə yellidərəsi və Ağkilsə kəndlərinin timar qismində, yəni dövlətin səlahiyətli nümayəndəsinin məsrəflərini qarşılayan vergi ödəyicisi qismində İshaq Məlik oğlu, Bəkir İshaq oğlu və Abdal Cəbrayıl oğlu adlı şəxslərin mülkiyyətinə verilməsi barədə qeydlər aparılıb.
1723-cü ildə, Göyçə ikinci dəfə bütünlüklə osmanlıların nəzarətinə keçdikdən sonra tətbiq edilən yeni struktur bölgüsündən sonra Ağkilsə İrəvan əyalətinin Zarzəmin nahiyyəsinin inzibati ərazisinə daxil olan kəndlərdən biri kimi təsniflənirdi. 1728-ci ildə tərtib edilmiş və Şah Əhməd Mehmet xan oğlu tərəfindən tuğralanaraq təsdiqlənmiş "İrəvan əyalətinin icmal dəftəri" nin 118-ci səhifəsindəki qeydlərdən isə bəlli olur ki, 1723-cü ildə osmanlıların gəlişindən sonra əhali Ağkilsəni tərk edibmiş və kənd sahibsiz yurd yerləri sırasında Sultanın mülkiyyətinə verilibmiş. Bəs osmanlıların birinci gəlişində yerindən tərpənməyən bir obanın, osmanlıların ikinci gəlişində tərk edilməsi nə ilə bağlı ola bilərdi?
Məxəzələrdə bu sualın da aydın cavabı var.
XVIII əsr müəllifi Simon İrəvanlının qeydlərində Ağkilsə qədim alban mədəniyyətinin izlərini yaşadan, eyni zamanda sufi təliminin osmanlılar tərəfindən süngi ilə qarşılanması reallığının doğura biləcəyi narahatlıqlarda axtarmaq gərəkdir. Amma bununla belə Ağkilsənin əzəli sahiblərinin osmanlıların geri çəkilməsindən dərhal sonra öz yurdlarına qayıtmaları da tarixi reallıqdır və bu fakt da İrəvan xanlığının müfəssəl dəftərlərində təsbit olunub.
1826-1829-cu illərdə baş vermiş İran-Rusiya, Rusiya-Türkiyə müharibələrinin gedişində kənd yerlə-yeksan edilsə də, qısa müddətdən sonra yenidən bərpa olunmuşdur. Z.Korkadyanın verdiyi rəsmi məlumatlara görə, bu obada 1876-cı ildə 321, 1897-ci ildə 389, 1914-cü ildə 515 nəfər oğuz türkü yaşamışdır. 1918-ci ildə Tiflisdə əldə olunmuş razılığa əsasən Göyçənin şərq sahilindəki bütün kəndlər kimi Ağkilsə də Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyətinin Cavanşir qəzasının inzibati ərazisinə daxil idi. Amma Andronikin quldur qoşununun Göyçədə 1919-cu ilin 13-20 aprelində törətdiyi qırğınlar zamanı kənd dağıdılmış, əhalisinin bir qismi Daşkəsən, bir qismi isə Kəlbəcər ərazisində məskunlaşmışdır.
1922-ci ildə artıq deyure Ermənistan SSR-in tərkinə qatılmış kəndə dönənlərin sayı cəmi 108 nəfər, yəni 1914-cü ildəki əhalinin 20 faizi həddində olmuşdur. 1931-ci ilin rəsmi məlumatlarına görə, Ağkilsədə yaşayan oğuz türklərinin sayı 307 nəfər olmuşdur. Ermınistan SSR Xalq Komissarları Soveti Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin 3 mart 1935-ci il tarixli qərarı ilə Ağkilsə toponimi "Azad" sözü ilə əvəzlənmişdir.
1948-1953-cü illərdə Ermənistandan türklərinin dövlət səviyyəsində deportasiyasının ağır zərbəsi Ağkilsədən də yan keçmədi. 1959-cu ildə kənd sakinlərinin sayı cəmi 276 nəfər idi. 1988-ci il qətliamları zamanı kəndin 569 sakini öz yurdundan zorla qovulmuşdur. Ağkilsəlilərin böyük əksəriyyəti Daşkəsən rayonunun Bayan kəndində, qalanları isə əsasən Gəncədə, Xanlarda, Bakıda, Moskvada məskunlaşmışlar.
Salman VİLAYƏTOĞLU
Təqdim etdi: İlqar İSMAYIL
Oxuduğu məktəbdə adı əbədiləşən - ŞƏHİD ELŞAD HƏMİDOV.
20.04.2024Mədəniyyətimizin zənginləşməsində Aşıq Ələsgər amilindən istifadə mexanizmi
16.04.2024Aşıq Ələsgər xalqımızın Qərbi Azərbaycandan deportasiyası dövrünün qurbanı, canlı şahidi kimi
01.04.2024ORDA BİR KƏND VAR, UZAQDA... DOĞMA QARAQOYUNLUM - FOTO
26.03.2024NOVRUZ XALQIMIZIN MİLLİ BAYRAMIDIR!
20.03.2024Bayram Aslanov “Heydər Əliyevin 100 illiyi” yubiley medalı ilə təltif edilib - Fotolar
19.03.202416 mart 2024-cü ildə Qərbi Azərbaycan İcmasında Gənclər Şurasının üzvləri ilə görüş keçirilib.
16.03.2024Niyə məhz Qurbani?
04.03.2024Meşəli kəndində ailəsi qətlə yetirilən qadın: “Atamı diri-diri yandırdılar, anamı, bacımı güllələdilər” - FOTO
26.02.2024Milli düşmənçiliyə qarşı etiraz səsini ucaldan ŞƏXSİYYƏT – FOTOLAR
24.02.2024Qərbi Azərbaycanın rayonları və kəndləri üzrə icma sədrləri və Azərbaycan Respublikasının ərazi vahidləri üzrə nümayəndələrinin 1-ci toplantısı keçirilib
24.02.2024Qərbi Azərbaycan kəndləri – Cıvıxlı
21.02.2024Pəmbək. (Göldək)
21.02.2024BÖYÜK NƏRİMANLILAR SİLSİLƏSİNDƏN - QURBANOV ELŞƏN MAHMUD OĞLU
17.02.2024Prezidentin andiçmə nitqi: inkişafın yeni “yol xəritəsi”
16.02.2024BÖYÜK NƏRİMANLILAR SİLSİLƏSİNDƏN YAZIÇI, PUBLİSİST QƏDİR ASLAN
Qərbi Azərbaycan İcmasında Basarkeçər rayonunun alimləri ilə görüş keçirilib.
12.02.2024QOŞABULAQ
06.02.2024DƏDƏ ƏLƏSGƏRİN 60 YAŞLI MÜRİDİ
16.01.2024DƏDƏ ƏLƏSGƏR SEVDALI İŞ ADAMI
15.01.202460 YAŞIN MÜBARƏK!
15.01.2024AŞIQ İSLAM YUSİFOV
(1893-1968)
Milli dövlətçilik tariximizin məğrur lideri
28.12.2023Sosial Tədqiqatlar Mərkəzinin təşkilatçılığı ilə "Qərbi Azərbaycan yolunda" adlı konfrans keçirilir - FOTOLAR
28.12.2023GÖYÇƏ MAHALI, BASARKEÇƏR RAYONU. BALA MƏZRƏ KƏNDİNİN QISA TARİXİ
27.12.2023AZƏRBAYCAN AŞIQ POEZIYASININ GÖRKƏMLİ NÜMAYƏNDƏLƏRİNDƏN BİRİ ŞAİR, USTAD AŞIQ NÖVRƏS İMANIN 120 İLLİK YUBİLEY TƏDBİRİ KEÇİRİLİB
26.12.2023İLAHİ EŞQİN TƏRCÜMANI
24.12.2023Müzəffər Ali Baş Komandan, Qarabağın Fatehi, sizi doğum günü münasibətilə təbrik edirk!
24.12.2023Həsən Xəyallının şeirlərində dini məqamlar. “Qıfılbənd”in təhlili
21.12.2023BÖYÜK MƏZRƏ - GÖYÇƏ MAHALI
10.12.2023Dekabrın 7-də Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının Vəcihə Səmədova adına Sərgi Salonunda Qərbi Azərbaycan əsilli rəssamların əsərlərindən ibarət sərgi açılıb.
07.12.2023Tanınmış hərbi ekspert Telman Qasımov İrəvana səfər edib.
05.12.2023HƏYATDA ÖZÜMÜ XOŞBƏXT ADAM HESAB EDİRƏM Ki, HEYDƏR ƏLİYEVLƏ BİRGƏ İŞLƏDİM
04.12.2023AMEA müxbir üzvü, Basarkeçər rayon icma sədri, professor Nuru Bayramov İnönü Universitetinin “Fəxri Doktoru” seçilib - FOTOLAR.
03.12.2023Bax, biz Göyçə torpağındayıq...
29.11.2023BAKI DÖVLƏT UNİVERSİTETİNDƏ “Qərbi Azərbaycanda türk müsəlman abidələrinin erməni vandallığına məruz qalması” mövzusunda elmi seminar keçirilib - FOTOLAR
25.11.2023SƏHRADA YALQIZLIQ
25.11.2023Azərbaycanda ilk dəfə “Qərbi Azərbaycana qayıdış” festival-konqres keçirilir FOTO
23.11.2023İcma: Paşinyan hökumətindən azərbaycanlıların Ermənistanda öz dədə-baba yurdlarına qayıdış hüququnu tanımasını gözləyirik
21.11.2023“Azərbaycan Bayrağı” ordeni və “Vətən uğrunda” medalı ilə təltif olunan - MÜBARİZ QULUYEV BABACAN KƏND İCMASININ SƏDRİ SEÇİLDİ-FOTOLAR
14.11.2023Xankəndi şəhərində Vətən müharibəsində əldə edilən Zəfərin üçüncü ildönümünə həsr olunan hərbi parad keçirilib
08.11.2023Qərbi Azərbaycan İcmasının Basarkeçər rayonu Dərə kənd sakinləri və Dərəli kökənli gənclərlə görüşü keçirilib.
07.11.2023Ulu Öndər Heydər Əliyev xatirələrdə
31.10.2023"Azərbaycanlılara qarşı nifrət cinayətləri və nifrət nitqi" hesabatının təqdimatı ilə bağlı konfrans keçirilib.
30.10.2023Oktyabrın 27-də Qərbi Azərbaycan İcmasında (QAİ) “Ulu Öndər Heydər Əliyev xatirələrdə” kitabının təqdimatı keçirilib.
28.10.2023“Oğul” filminin rejissoru: “Erməni hərbçilərdən biri Natiqin cəsurluğunu etiraf etdi” - MÜSAHİBƏ
26.10.2023Nərimanlı gəncləri ilə görüş keçirilib - FOTOLAR
24.10.2023TANINMIŞ ALİM, İSTEDADLI ŞAİR-PUBLİSİST - RAMİZ HƏSƏNLİ ŞİŞQAYA KƏND İCMASININ SƏDRİ SEÇİLDİ
21.10.2023Ümummilli Lider Heydər Əliyevin 100 illik yubileyinə həsr olunmuş “Qüdrətdən səngərli, qalalı dağlar” adlı konsert proqramı keçirilib.
21.10.2023Erməni dostunun azərbaycanlı yazıçıya hər il yazdığı mesaj: “Axırda...” – Müsahibə
17.10.2023