I-hissə
Göyçədən danışıb ondan söhbət açmamağım o kəndin çörəyinə suyuna xəyanət; məni böyüdüb ərsəyə yetirən, mənim əziyyətimi çəkən doğmalarımın ruhuna dönüklük; hər qayğıma qatlaşmaqdan yorulmayan müəllimlərimin zəhmətini itirmək olardı. Ən azından Göyçəyə bağlılığımın mayasında oba durur; içimdəki Göyçə sevgisi o kəndə olan sevgidən, ruhuma zərrə-zərrə hopdurulan sevgidən qaynaqlanıb. O kəndi xatırlamamağım sadəcə mümkün deyil; mənim üçün həyat, Göyçə, VƏTƏN o kənddən, o kəndin girəcəyindəki "Topdaş" deyilən bir ərazidə, nisbətən çökək bir yerdə tikilmiş evdən, o evin qarşısındakı təndir damından - nənəmin təndirindən başlayır. Və bu gün həyatda nəyim varsa, hamsına görə məni Göyçəni unutmağa qoymayan müqəddəs hisslərə görə o təndirə, o evə, o məhəlləyə, o kəndə, o kəndin məni qəlbən sevən nurlu insanlarına, hətta məni sevməyən, amma öz gizli və aşkar nifrətləriylə məni həyat mübarizəsinə təhrik edən insanlara belə borcluyam. Ən əsası, mənim istəyib istəməməyimdən asılı olmayaraq, o kəndin xatırlanmaq haqqı var.
Ən azı ona görə ki, tarixi Göyçə - Oğuz xanədanının tarixi qədər qədim olmasa da, Qaraqoyunlu sülaləsinin Göyçə hövzəsində və ona yaxın ərazilərdə məskunlaşmasını şərtləndirən ictimai-siyasi reallıqların öyrənilməsi baxımından bu kəndin tarixi xüsusi əhəmiyyət daşıyır.
Ən azı ona görə ki, ümumən Göyçənin taleyinə təsir edən tarixi proseslərin episentirində olmasa belə, sovetlərə qarşı silahlı qiyamın mərkəzində dayanmış bu kəndin tarixini mükəmməl şəkildə araşdırılması ümumilikdə XX əsr Azərbaycan tarixindəki ağ ləkələrin aradan qaldırılması və Göyçədə erməni - türk mübarizəsinin həqiqi mənzərəsinin aşkarlanması, o mübarizəni şərtləndirən amillərin aydınlaşdırılması yönündə əhəmiyyətli rol oynaya bilər.
Göyçə hövzəsinin şərqində, sovetlər dövründə erməniləşdirilərək rayon mərkəzinə çevrilmiş Basarkeçər qəsəbəsindən 12 kilometr şimal-şərqdə, Çalmalı dağının ətəyində, dəniz səviyyəsindən 2100 metr yüksəklikdə qərar tutmuşdu. Böyük Qaraqoyunlu kəndinin bünövrəsinin qoyulma tarixi il bağlı konkret mənbələrdə konkret məlumatlar olmasa da, o obanın söz yaddaşından süzülüb bu günümüzə çatmış hekayətlərin real tarixi faktlara istinad edib, analiz yolu ilə bir sıra nəticələr əldə etmək mümükündür.
Böyük Qaraqoyunlunun bünövrəsini sonuncu Qaraqoyunlu hökümdarı Cahan Şahın oğlu Məhəmməd Mirzə və ona yaxın olan insanlar qoyub. Bu binələşmə təxminən XV əsrin sonlarına təsadüf edir. Tarixdən bəllidir ki, Cahan Şahın ağqoyunlulara məğlubiyyətindən sonra onun tərafdarları təqiblərdən yaxa qurtarmaq üçün kompakt şəkildə strateji baxımdan əlverişli olan dərədə - indiki İcevan şəhəri yaxınlığından başlayaraq, sovetlər dövründə Krasnoselo rayonunun inzibati mərkəzi kimi təsniflənən Çənbərək qəsəbəsinə qədər geniş bir coğrafi ərazini əhatə edən, sonradan elə bu tarixi olayla bağlı olaraq "Qaraqoyunlu dərəsi" adını almış dərədə məskunlaşıblar. Amma az müddət sonra sülalənin daxilində tarixi reallıqlardan qaynaqlanan fikir ayrılığı başlayıb; Ağa Məhəmməd Mirzə azsaylı tərəfdarları ilə birlikdə elatdan ayrılaraq, Göyçənin ən ucqar guşəsində məskunlaşıb və yeni binələşdirdiyi obaya CAHANŞAH adı verib. Qızılbaşların hakimiyyəti bərqərar olduqdan sonra belə bütün XVI əsr ərzində və XVII əsrin birinci qərinəsində "CANAHŞAH" adı yaşarı olub.
1574-cü ildə bu yerlərə nəzarət imkanı qazanmış Osmanlı Sultanı III Muradın təriqət zəminində səpdiyi ədavət toxumundan sonra isə Cahanşah adı müəyyən mənada narahatlıqlara səbəb olub. 1640-cı ildə Səfəvilər Göyçəyə nəzarət haqlarını bərpa etdikdən sonra bu narahtlıqlardan sığortalanmaq üçün kənd "YENGİCƏ", yəni, təzə yurd yeri kimi təsniflənib.
Elə həmin zamanlarda Məhəmməd Mirzənin törəmələri arasında təriqətlərə münasibət müstəvisində növbəti fikir ayrılığı yaranıb ki, bu da kəndin iki yerə bölünməsi ilə nəticələnib. Şiəliyi qəbul edənlər öz yurdlarında qalıblar, şiəlikdən kəskinliklə imtina edənlər isə kəndin cənub səmtindəki dağın o biri üzündə məskunlaşaraq, öz obalarını "BALA YENGİCƏ" adlandırıblar. Əsrlər sonra, artıq bu yurd yeni nəsillər üçün təzə olmayanda, öz kimliklərini xatırlamaq və xatırlatmaq üçün obaların hər ikisinin nümayəndələri özlərini kökdən gələn adlarla nişan veriblər. Beləliklə də obalar el yaddaşında Böyük Qaraqoyunlu və Bala Qaraqoyunlu kəndləri kimi əbədiləşib. Nə nəticə əldə etmək mümkündür el yaddaşında daşlaşmış bu hekayətlərdən? Bu suala cavab vermək üçün XV-XVI əsr Azərbaycan tarixinə qısa bir ekskurs etməyə ehtiyac duyulur.
1453-1467-ci illərdə Qaraqoyunlu dövlətinin hökümdarı olmuş Cahan Şah Çuxur-Sədd ovalığında, indiki İrəvan şəhəri yaxınlığındakı döyüşdə ağqoyunlulara məğlub olduqdan sonra onun törəmələrinin uzun müddət həm Ağqoyunlu hakimiyyəti, həm də müəyyən fasilələrlə Səfəvi dövlətinin bütün tarixi ərzində təqiblərlə üzləşməsi tarixi mənbələrdə izi qalmış gerçəklikdir. Tarixi məxəzlərdə Cahan Şahın Hüseyn, Həsən( bir sıra mənbələrə görə Həsənəli), Pirbudaq (bəzi mənbələrə görə Budaq), Yusif Mirzə və Məhəmməd Mirzə adlı beş oğlu olduğu barədə məlumatlar öz əksini tapıb. Qaraqoyunlu dövlətinin süqutundan sonra şahzadələrin öz silahlı dəstələri ilə birgə Qaraqoyunlu dərəsində məskunlaşaraq ağqoyunulara tabe olmadıqları, sonradan isə siyası baxışların( hansı hökümdara pənah aparmaq dilemmasına, münasibətlərinə görə) haçalanması səbəbiylə ayrıldıqları da bəllidir. Topqapı Sarayı Muzeyinin arxivindəki 9658 saylı sənədə əsasən təxmini müəyyən etmək olar ki, bu fikir ayrılığından sonra Cahan Şahın böyük oğlu Hüseynin törəmələri öz talelərini Şirvan şaha etibar edərək, onun himayəsinə sığınmışlar. Belə ki, 1512-1520-ci illərdə Osmanlı İmperyasına başçılıq etmiş I Səlimə ünvanlanmış həmin məktubda Cahan Şahın oğlu Hüseynin oğlu Soltan Əli Şirvana gələnə kimi üzləşdiyi müsibətlərdən söhbət açır və qızılbaşlara qarşı mübarizədə I Səlimə öz köməyini təklif edirdi. Qaraqoyunlu dərəsində son deportasiyaya qədər ən böyük nəsillərdən biri kimi tanınan nəslin "Budaqlılar nəsli" olmasına əsasən isə güman etmək olar ki, Pirbudaq və törəmələri heç kimin hakimiyyətini qəbul etməyərək, müstəqil yaşamağa üstünlük vermiş, həm ağqoyunlulara, həm də səfəvilərə qarşı mübarizə aparmışlar. Həmin ərazidə və coğrafi baxımdan Qaraqoyunlu dərəsinə yaxın olan bölgələrdə, o cümlədən Qazaxda şiəliyin geniş yayılmaması gerçəkliyi də bu ehtimalı təsdiqləyən amillərdən biri kimi dəyərləndirilə bilər. Cahan Şahın kiçik oğlu Məhəmməd Mirzənin isə ağqoyunluların hakimiyyətinə qarşı hər hansı şəkildə mübarizə aparması barədə heç bir rəsmi məlumat yoxdur. Amma onun Ərdəbildə təhsil aldığı məlum tarixi həqiqətlər sırasındadır və bu tarix reallıqdır, Qaraqoyunlu dərəsini tərk edərək Göyçədə məskunlaşmış şəxslərin məhz Cahan Şahın kiçik oğlu Məhəmməd Mirzənin tərəfdarları olduğu qənaətinin təsdiqləyici amilləri kimi səciyyələnir. Və bu məqamla bağlı iki məsələyə diqqət yetirmək lazım gəlir.
1. Qaraqoyunluların Yengicə adlandırdıqları yurd yeri (indiki Böyük Qaraqoyunlu kəndi) Ərdəbil haqq dərvişləri ordeninin ən kamil muridlərindən olan Miskin Abdalın dədə-baba yurdu Siyaqutun( indiki Sarıyaqub kəndinin) cəmi iki kilometrliyindədir. Buradan isə belə nəticəyə gəlmək mümkündür ki, Məhəmməd Mirzənin sufi təliminin əsl mahiyyətindən xəbəri olduğu üçün o tayfa müharibələri yolunu yox, vahid Azərbaycan dövlətinə xidmət yolunu tutub və Qaraqoyunlular arasında fikir ayrılığının əsas səbəbi də bu olub.
2. Yengicənin iki yerə bölündüyü, Böyük Qaraqoyunlu və Bala Qaraqoyunlu kəndləri olaraq ötən əsrin 50-ci illərinə qədər müstəqil ərazi vahidləri kimi yaşaması həmkəndlilərimin hər birinə bəlli həqiqətdir. O kənddə yaşayanlara oda sirr deyildi ki, qan qohumları olan hər iki kəndin sakinlərinin ayrılığına səbəb dini faktor idi. Böyük Qaraqoyunluda şiəliyi qəbul edənlər, Bala Qaraqoyunluda isə ondan kəskinliklə imtina edənlər məskunlaşmışdılar. Buna baxmayaraq, təriqətçilik zəminindəki bu ayrılıq heç bir bölgədəki qədər ağrlı nəticələr verməmiş, bu iki kəndin arasında qohumluq əlaqələri zəncirvari xarekter olmuşdur.
ardı var...
Salman VİLAYƏTOĞLU
Təqdim etdi: İlqar İSMAYIL
16 mart 2024-cü ildə Qərbi Azərbaycan İcmasında Gənclər Şurasının üzvləri ilə görüş keçirilib.
16.03.2024Niyə məhz Qurbani?
04.03.2024Meşəli kəndində ailəsi qətlə yetirilən qadın: “Atamı diri-diri yandırdılar, anamı, bacımı güllələdilər” - FOTO
26.02.2024Milli düşmənçiliyə qarşı etiraz səsini ucaldan ŞƏXSİYYƏT – FOTOLAR
24.02.2024Qərbi Azərbaycanın rayonları və kəndləri üzrə icma sədrləri və Azərbaycan Respublikasının ərazi vahidləri üzrə nümayəndələrinin 1-ci toplantısı keçirilib
24.02.2024Qərbi Azərbaycan kəndləri – Cıvıxlı
21.02.2024Pəmbək. (Göldək)
21.02.2024BÖYÜK NƏRİMANLILAR SİLSİLƏSİNDƏN - QURBANOV ELŞƏN MAHMUD OĞLU
17.02.2024Prezidentin andiçmə nitqi: inkişafın yeni “yol xəritəsi”
16.02.2024BÖYÜK NƏRİMANLILAR SİLSİLƏSİNDƏN YAZIÇI, PUBLİSİST QƏDİR ASLAN
Qərbi Azərbaycan İcmasında Basarkeçər rayonunun alimləri ilə görüş keçirilib.
12.02.2024QOŞABULAQ
06.02.2024DƏDƏ ƏLƏSGƏRİN 60 YAŞLI MÜRİDİ
16.01.2024DƏDƏ ƏLƏSGƏR SEVDALI İŞ ADAMI
15.01.202460 YAŞIN MÜBARƏK!
15.01.2024AŞIQ İSLAM YUSİFOV
(1893-1968)
Milli dövlətçilik tariximizin məğrur lideri
28.12.2023Sosial Tədqiqatlar Mərkəzinin təşkilatçılığı ilə "Qərbi Azərbaycan yolunda" adlı konfrans keçirilir - FOTOLAR
28.12.2023GÖYÇƏ MAHALI, BASARKEÇƏR RAYONU. BALA MƏZRƏ KƏNDİNİN QISA TARİXİ
27.12.2023AZƏRBAYCAN AŞIQ POEZIYASININ GÖRKƏMLİ NÜMAYƏNDƏLƏRİNDƏN BİRİ ŞAİR, USTAD AŞIQ NÖVRƏS İMANIN 120 İLLİK YUBİLEY TƏDBİRİ KEÇİRİLİB
26.12.2023İLAHİ EŞQİN TƏRCÜMANI
24.12.2023Müzəffər Ali Baş Komandan, Qarabağın Fatehi, sizi doğum günü münasibətilə təbrik edirk!
24.12.2023Həsən Xəyallının şeirlərində dini məqamlar. “Qıfılbənd”in təhlili
21.12.2023BÖYÜK MƏZRƏ - GÖYÇƏ MAHALI
10.12.2023Dekabrın 7-də Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının Vəcihə Səmədova adına Sərgi Salonunda Qərbi Azərbaycan əsilli rəssamların əsərlərindən ibarət sərgi açılıb.
07.12.2023Tanınmış hərbi ekspert Telman Qasımov İrəvana səfər edib.
05.12.2023HƏYATDA ÖZÜMÜ XOŞBƏXT ADAM HESAB EDİRƏM Ki, HEYDƏR ƏLİYEVLƏ BİRGƏ İŞLƏDİM
04.12.2023AMEA müxbir üzvü, Basarkeçər rayon icma sədri, professor Nuru Bayramov İnönü Universitetinin “Fəxri Doktoru” seçilib - FOTOLAR.
03.12.2023Bax, biz Göyçə torpağındayıq...
29.11.2023BAKI DÖVLƏT UNİVERSİTETİNDƏ “Qərbi Azərbaycanda türk müsəlman abidələrinin erməni vandallığına məruz qalması” mövzusunda elmi seminar keçirilib - FOTOLAR
25.11.2023SƏHRADA YALQIZLIQ
25.11.2023Azərbaycanda ilk dəfə “Qərbi Azərbaycana qayıdış” festival-konqres keçirilir FOTO
23.11.2023İcma: Paşinyan hökumətindən azərbaycanlıların Ermənistanda öz dədə-baba yurdlarına qayıdış hüququnu tanımasını gözləyirik
21.11.2023“Azərbaycan Bayrağı” ordeni və “Vətən uğrunda” medalı ilə təltif olunan - MÜBARİZ QULUYEV BABACAN KƏND İCMASININ SƏDRİ SEÇİLDİ-FOTOLAR
14.11.2023Xankəndi şəhərində Vətən müharibəsində əldə edilən Zəfərin üçüncü ildönümünə həsr olunan hərbi parad keçirilib
08.11.2023Qərbi Azərbaycan İcmasının Basarkeçər rayonu Dərə kənd sakinləri və Dərəli kökənli gənclərlə görüşü keçirilib.
07.11.2023Ulu Öndər Heydər Əliyev xatirələrdə
31.10.2023"Azərbaycanlılara qarşı nifrət cinayətləri və nifrət nitqi" hesabatının təqdimatı ilə bağlı konfrans keçirilib.
30.10.2023Oktyabrın 27-də Qərbi Azərbaycan İcmasında (QAİ) “Ulu Öndər Heydər Əliyev xatirələrdə” kitabının təqdimatı keçirilib.
28.10.2023“Oğul” filminin rejissoru: “Erməni hərbçilərdən biri Natiqin cəsurluğunu etiraf etdi” - MÜSAHİBƏ
26.10.2023Nərimanlı gəncləri ilə görüş keçirilib - FOTOLAR
24.10.2023TANINMIŞ ALİM, İSTEDADLI ŞAİR-PUBLİSİST - RAMİZ HƏSƏNLİ ŞİŞQAYA KƏND İCMASININ SƏDRİ SEÇİLDİ
21.10.2023Ümummilli Lider Heydər Əliyevin 100 illik yubileyinə həsr olunmuş “Qüdrətdən səngərli, qalalı dağlar” adlı konsert proqramı keçirilib.
21.10.2023Erməni dostunun azərbaycanlı yazıçıya hər il yazdığı mesaj: “Axırda...” – Müsahibə
17.10.2023Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevə
Qərbi Azərbaycan İcmasının TƏBRİKİ
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev oktyabrın 15-də Xankəndi şəhərində Azərbaycan Respublikasının Dövlət Bayrağını ucaldıb və çıxış edib.
15.10.2023"News.ru" informasiya agentliyi “Səbir və uzaqgörənlik: İlham Əliyev ölkənin ərazi bütövlüyünün bərpası missiyasını necə yerinə yetirdi” adlı məqalə dərc edib.
15.10.2023Mərhəmlik və mərhəmət nümunəsi
09.10.2023Qərbi Azərbaycan İcmasında Basarkeçər rayon icmasının üzvləri ilə görüş keçirilib
07.10.2023TÜRK DÜÇÜNCƏSİ ELMİ VƏ BƏDİİ MÜSTƏVİDƏ
05.10.2023