Nuh yurdu Naxçıvanı erməni hücumlarından qoruyan xilaskar

15:15 / 20.06.2020
Baxılıb: 2306

Türkiyənin istiqlal savaşına böyük töhfələr vermiş, bir sıra əzəli Türk torpaqlarının düşmən tapdagından azad edilməsində əvəzsiz xidmətlər göstərən Kazım Qarabəkir Paşa haqqında Gülparə Bayram danışır. («Türk avazı_05/2018»)

Babək Xürrəmi, Şah İsmayıl Xətai, Fatih Sultan Mehmet, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Mustafa Kamal Atatürk! Sadaladıgımız bu isimlər Türkün tarixidir. Abidələr, qalalar kimi dahi şəxsiyyətlər də tarixin yaddaşında əbədiləşir. Babək bir günlük azadlıgı qırx il kölə kimi yaşamaqdan üstün tutdu və özünü millətinə qurban etdi. Edamın dəhşəti belə onu yolundan döndərə bilmədi. Şah İsmayıl Xətai yeniyetmə ikən millətinə sahib çıxdı. Fatih Sultan Mehmet 21 yaşında İstanbulu fəth edərək 1000 illik Şərqi Roma İmperiyasını ortadan qaldırdı. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə Şərqdə ilk Demokratik Respublikanın bayragını qaldırdı. Mustafa Kamal Atatürk XX əsrın əvvəlində yoxdan bir var yaratdı. Dörd tərəfdən hücuma məruz qalan Türkiyəni yunanların, ingilislərin, erməninin, fransızın caynagından aldı və dünyaya demokratik düşüncəyə malik yeni bir Türkiyə təqdim etdi.

Yaxın Şərqdən Uzaq Şimala qədər kök atmış Böyük türk tarixinin əbədi yaddaşına həkk olunmuş görkəmli şəxsiyyətlər çoxdur. Onlardan biri də Atatürkün ən yaxın silahdaşı, Türkiyənin istiqlal savaşına böyük töhfələr vermiş, bir sıra əzəli Türk torpaqlarının düşmən tapdagından azad edilməsində əvəzsiz xidmətlər göstərən, Nuh yurdu Naxçıvanı erməni hücumlarından qoruyaraq bu bölgənin xilaskarı kimi tanınan Kazım Qarabəkir Paşadır!

Kazım Qarabəkir Paşa 1882-ci ildə Konyada hərbçi Məmməd Əmin Paşa və Hacı Həvva xanımın ailəsində dogulub. Onun ata tərəfdən kökləri oguz türklərinin əfşar boyuna gedib çıxır. Atası məmur oldugu üçün Vanda, hətta Səudiyyə Ərəbistanında yaşamış, sonra İstanbula dönərək orta təhsilini burda bitirmişdir. 1905- ci ildə hərbi məktəbdən məzun olduqdan sonra almanca və ruscanı mükəmməl bildiyi üçün çalışdıgı işlərdə böyük ugurlar qazanmışdir. 1924-cü ildə, 42 yaşındaykən Aydınlı Camal bəyin qızı İclal xanımla evlənmiş, bu evlilikdən Həyat, Əməl və Timsal adlarında 3 qız övladı olmuşdur.

Kazım Qarabəkir Paşanın həyatı və mücadiləsi Osmanlı və Türkiyə Cümhuriyyəti tarixinin ən önəmli səhifələrini əhatə edir. Onun adı Qurtuluş savaşının bayraqdarı Mustafa Kamal Atatürklə qoşa çəkilir. Bu böyük şəxsiyyət yalnız bacarıqlı bir sərkərdə, qalib komandan deyil, həm də dövrünün qabaqcıl ziyalısı, maarifçisi, xeyriyyəçisi idi. Kazım Qarabəkir Paşa düşməndən azad etdiyi Türk torpaqlarında həm də yerli əhalinin maariflənməsinin qeydinə qalır, məktəblər açır, bu məktəblər üçün dərsliklər yazırdı. O, müharibələrdə yetim qalmış türk çocuklarını övladlıga götürərək bu uşaqları himayə edirdi. Qurtuluş savaşının sonunda Paşanın artıq 6 minə yaxın övladlıga götürdüyü bu cür uşaqlar vardı. Qızı Timsal xanım Qarabəkir atası ilə baglı söhbətlərinin birində deyir:”Atama qəhrəmansan deyəndə etiraz edib deyərmiş ki, qəhrəmanlıq vəzifə bitdikdən sonra başlayar, biz sadəcə vəzifəmizi yerinə yetirdik. Həmçinin deyərmiş ki çox ugurlarım oldu amma məni ən çox xoşbəxt edən Sarıqamışı bir uşaq qəsəbəsi halına gətirib, o qədər uşaga himayədarlıq etməyim oldu”.

”Alçıtəpə qəhrəmanı” və ya “Yetimlər atası” ləqəbi ilə tarixə düşən Kazım Qarabəkir Paşa Qurtuluş savaşının bitməsindən sonra 1924-cü ildə Tərəqqipərvər Cümhuriyyət Partiyasını yaradır. Lakin Paşanın siyasi fəaliyyəti ugurlu olmur. Türkiyə hökuməti bu partiyanı qanundankənar elan edir. 1926-cı ildə Atatürkə qarşı sui-qəsddə iştirak ittihamı ilə məhkəmə qarşısına çıxır və bəraət alir.1927-ci ildən istefaya çıxan Qarabəkir Paşa 1938-ci ilədək canından artiq sevdiyi məmləkətinin ictimai həyatından kənarda qalır. Ancaq bu illər ərzində də Qarabəkir Paşa vaxtını boş keçirmir,kitablar yazır,marşlar bəstələyir. 1938-ci ildə İstanbuldan Böyük Millət Məclisinə millət vəkili seçilir. 1946-cı ildən həyatının sonuna qədər isə Məclis başqanı olur. Mustafa Kamal Atatürk onun haqqinda deyib:” Qarabəkir Paşa qayət zəki, üstün əxlakli, namuslu,fevkaladə iyi huylu, tədbirli bir adamdır”

Kazım Qarabəkir Paşa yalnız Anadolu ellərində deyil, bütün Türk dünyasında hörmətlə anılan qəhrəmandır. Azərbaycanda, xüsusilə Naxçıvan torpagında xilaskar sərkərdə kimi xatırlanır. XX əsrin əvvəllərində erməni daşnak qüvvələri tərəfindən azərbaycanın ayrı-ayrı bölgələri işgal edilir,yerli əhaliyə qarşı böyük qırgınlar törədilirdi. Bu zaman qədim türk yurdu Naxçıvanın vəziyyəti daha acınacaqlı idi. Azərbaycanın əsas ərazisindən ayrı düşmüş bölgədə təkcə 1918-21- ci illərdə törədilən soyqırım nəticəsində yüzlərlə kənd dagıdılmış, yandırılmış, 75 minə yaxın dinc əhali qətlə yetirilmişdi.

“Naxçıvan türk qapısıdır. Bu xüsusu diqqətə alaraq onun mövcudiyyətini qorumaq üçün əlinizdən gələni yapınız!” Atatürkün Naxçıvan üçün söylədiyi bu sözlər indi hər bir naxçıvanlının qəlbində yaşayır, sonsuz ehtiram və məhəbbət duygusu ilə xatırlanır. Bunun ardınca Kazım Qarabəkir Paşa ordusu ilə Naxçıvana yardıma gəlir. Naxçıvanlı müəllim, dəyərli tədqiqatçı və alimimiz, o günlərin çanlı şahidi Lətif Hüseynzadə xatirələrində deyır:” 3 günlük vuruşmadan sonra Şanlı türk ordusu Naxşıvana daxil oldu.Kazım Qarabəkir Paşanı yerli əhali böyük ruh yüksəkliyi ilə qarşıladı. Şəhərdə bayram tədbirləri başladı. Türk bayragının qaldırılması münasibəti ilə təşkil olunmuş izdihamda çıxış edənlərin hər biri xilaskar türk ordusuna sonsuz sevgilərini çatdırırdılar.

Kazım Qarabəkir Paşa Naxçıvanda tez bir zamanda nizami ordu yaradılması işinə başlayır.Bu baxımdan Qarabəkir Paşanın adını daşıyan Naxşıvan Rüşdiyyə məktəbinin ordu quruculugunda xüsusi yeri vardır. O illərdə bu məktəbin şagirdi olan Lətif Hüseynzadə xatirələrində yazır:”Paşa bir gün məktəbimizə gəldi. Onu hərbi vəziyyətdə qarşıladıq və salamladıq. O bizə marş öyrətdi. Marşın sözləri beləydi:
Ya istiqlal, ya ölüm

Vətənim, millətim, sancagım, evim

İstiqlalım yoxsa cahanda

Yoxdur yerim!”

Kazım Qarabəkir Paşa Naxçıvanda oldugu zaman görkəmli Azərbaycan şairi Hüseyn Cavidlə birgə bölgənin maarif və mədəniyyətinin inkişafına böyük səy göstərir. Naxçıvan teatrının inkişafında yaxından iştirak edir. Namiq Kamalın “Vətən və ya silistrə” tamaşasına rejissorluq edərək hətta səhnə tərtibatını da özü verir. Naxçıvanda türk klassik yazarları- Namiq Kamalın, Tofiq Fikrətin, Xalidə Ədibin, Əbdülhəq Hamidin, Yəhya Kamalın və digər türk klassiklərinin əsərləri toplanmış böyük, milli bir kitabxana yaradır.

Birinci Cahan Savaşında məglub tərəf olan Osmanlı İmperiyası Mudros barışıq sazişini imzalamaga məcbur olur. Sazişin 11-ci bəndinə əsasən Azərbaycan İngiltərənin nüfüz dairəsinə verilir, bütün yollar və neft mənbələri ingilislərin ixtiyarına keçirdi. İngiltərə hökumətinin diktəsi ilə hazırlanmış bu müqavilənin şərtinə görə Kazım Qarabəkir Paşanın 1-ci Qafqaz Kolordusu ləgv edilir, qəhrəman Paşa Naxçıvan torpagını tərk etməli olur. Naxçıvandan gedərkən o, “Harda oluramsa olum, Naxçıvanı köməksiz,arxasız qoymuyacagam. Var qüvvəmlə onu müdafiə edəcək, daşnaklara verməyəcəyəm”-demişdi. Sonrakı hadisələr Qarabəkir Paşanın həqiqətən bu torpagı unutmadıgını sübut etdi. 105 il yaşamış alim Lətif Hüseynzadə o günü belə xatırlıyır:” Kazım Qarabəkir Paşa 1918-ci il oktyabr ayının 31-də Naxçıvanı tərk edərkən bu torpagın xilası ugrunda şəhid olmuş Türk əsgərinin məzarı üstünə gəldi, məzar önündə baş əydi və belə bir şer parçası söylədi:

Yavrum bən gediyorum,sən rahat uyu bu toprakda,

Türk yurdudur,ana yurddur bu toprak da

Al kanından qızıl lalə, əlvan güllər bitəcəkdir bu toprakda!

Naxşıvandan ayrılarkən bu torpaga qılncı və qələmi ilə xidmət etmiş Kazım Qarabəkirin əlyazması şəklində Hüseyn Cavidə hədiyyə etdiyi “öyüdlərim” kitabı uzun müddət orta məktəblərdə dərs vəsaiti kimi istifadə edilmişdi.

1918-ci il noyabr ayının 3-də Kazım Qarabəkir Paşanın məsləhəti və köməyi ilə Naxçıvanda Araz-Türk Respublikası qurulur. Bu il 100 illiyini qeyd edəcəyimiz bu respublika çox az yaşasa da erməni quldur dəstələri tərəfindən Naxçıvanın işgalının qarşısını aldı. 1921-ci ilin fevralinda başlayan Moskva danişiqlarında bu quruma əsaslanaraq yerli əhalinin erməni idarəçiliyini qəbul etmədiyi göstərilirdi.

Zaman-zaman öz işgalçı planlarını həyata keçirən ermənilər 1919-cu ilin aprelində yenidən Naxçıvanın Şərur bölgəsini işgal edirlər. İngiltərə hökumətinin dəstəyi ilə Naxçıvanda erməni idarəsi qurmaq planlaşdırılır. 1919-cu ilin may ayının 24-də isə 6 min nəfərlik qoşunla Naxçıvanı işgal edirlər. Bu zaman Anadolu ellərində ermənilərə, yunanlara, ingilislərə qarşı savaşda olmasına baxmayaraq Kazım Qarabəkir Paşa yenə də Naxçıvanı tək qoymur. Agrıdag tərəfdən yardım üçün Naxçıvana 2 min nəfərlik əsgər göndərir.Elə ilk günlərdən xeyli itki verən ermənilər geri çəkilməyə məcbur olurlar.

1921-ci ilin oktyabr ayının 13-də 5 dövlətin- Azərbaycan, Ermənistan, Gürcüstan, Türkiyə və Rüsiyanın iştirakı ilə Qars müqaviləsi imzalanir. Naxçıvanın siyasi statusu müəyyən edilən müqavilənin altinda Türkiyə tərəfdən Kazım Qarabəkir Paşanın imzası vardir. Qars müqaviləsinə əsasən Türkiyə hökuməti Naxçıvanın Azərbaycanın tərkibində Muxtar Respublika kimi təhlükəsizliyinə və yaşamasına təminat almiş oldu . Bu müqaviləylə Türkiyə ilə Naxçıvan arasında 11 kilomertrlik sərhəd xəttinin təsbit edilməsi bu bölgə üçün çox mühüm əhəmiyyət daşiyirdi. Əsrin sonlarına dogru 1990-cı ilin qanlı yanvar günlərində Azərbaycanın baş şəhəri Bakıda rus qoşunları qırgın törətdiyi günlərdə erməni daşnakları yenə Naxçıvana hücumlara başladılar. O zaman Naxçıvan rəhbərliyi Qars müqaviləsinə əsaslanaraq qardaş Türkiyə Respublikasından kömək istədi və Türkün Turana açılan qapısı Naxçıvan erməni işgalından qorundu.

Bu gün Naxçıvanda hər kəsin sevdiyi və tanıdıgı Kazım Qarabəkir Paşanın adini daşıyan yaraşıqlı, əzəmətli came ucalır. Xilaskar sərkərdənin şəninə şerlər, nəgmələr qoşulur. Qədim türk yurdu Naxçıvanı silahı və qələmi ilə qorumuş Paşanın bu torpaqda əbədi yaşamaq haqqı vardır.

Babək Cəfərov

GOYCE.AZ


Etiket:
Xəbərlər

16 mart 2024-cü ildə Qərbi Azərbaycan İcmasında Gənclər Şurasının üzvləri ilə görüş keçirilib.

16.03.2024

Niyə məhz Qurbani?

04.03.2024

Meşəli kəndində ailəsi qətlə yetirilən qadın: “Atamı diri-diri yandırdılar, anamı, bacımı güllələdilər” - FOTO

26.02.2024

Milli düşmənçiliyə qarşı etiraz səsini ucaldan ŞƏXSİYYƏT – FOTOLAR

24.02.2024

Qərbi Azərbaycanın rayonları və kəndləri üzrə icma sədrləri və Azərbaycan Respublikasının ərazi vahidləri üzrə nümayəndələrinin 1-ci toplantısı keçirilib

24.02.2024

Qərbi Azərbaycan kəndləri – Cıvıxlı

21.02.2024

Pəmbək. (Göldək)

21.02.2024

BÖYÜK NƏRİMANLILAR SİLSİLƏSİNDƏN - QURBANOV ELŞƏN MAHMUD OĞLU

17.02.2024

Prezidentin andiçmə nitqi: inkişafın yeni “yol xəritəsi”

16.02.2024

BÖYÜK NƏRİMANLILAR SİLSİLƏSİNDƏN YAZIÇI, PUBLİSİST QƏDİR ASLAN 
 

14.02.2024

Qərbi Azərbaycan İcmasında Basarkeçər rayonunun alimləri ilə görüş keçirilib.

12.02.2024

QOŞABULAQ

06.02.2024

DƏDƏ ƏLƏSGƏRİN 60 YAŞLI MÜRİDİ

16.01.2024

DƏDƏ ƏLƏSGƏR SEVDALI İŞ ADAMI

15.01.2024

60 YAŞIN MÜBARƏK!

15.01.2024

AŞIQ İSLAM YUSİFOV
(1893-1968)

12.01.2024

Milli dövlətçilik tariximizin məğrur lideri

28.12.2023

Sosial Tədqiqatlar Mərkəzinin təşkilatçılığı ilə "Qərbi Azərbaycan yolunda" adlı konfrans keçirilir - FOTOLAR

28.12.2023

GÖYÇƏ MAHALI, BASARKEÇƏR RAYONU. BALA MƏZRƏ KƏNDİNİN QISA TARİXİ

27.12.2023

AZƏRBAYCAN AŞIQ POEZIYASININ GÖRKƏMLİ NÜMAYƏNDƏLƏRİNDƏN BİRİ ŞAİR, USTAD AŞIQ NÖVRƏS İMANIN 120 İLLİK YUBİLEY TƏDBİRİ KEÇİRİLİB

26.12.2023

İLAHİ EŞQİN TƏRCÜMANI

24.12.2023

Müzəffər Ali Baş Komandan, Qarabağın Fatehi, sizi doğum günü münasibətilə təbrik edirk!

24.12.2023

Həsən Xəyallının şeirlərində dini məqamlar. “Qıfılbənd”in təhlili

21.12.2023

BÖYÜK MƏZRƏ - GÖYÇƏ MAHALI

10.12.2023

Dekabrın 7-də Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının Vəcihə Səmədova adına Sərgi Salonunda Qərbi Azərbaycan əsilli rəssamların əsərlərindən ibarət sərgi açılıb.

07.12.2023

Tanınmış hərbi ekspert Telman Qasımov İrəvana səfər edib.    

05.12.2023

HƏYATDA ÖZÜMÜ XOŞBƏXT ADAM HESAB EDİRƏM Ki, HEYDƏR ƏLİYEVLƏ BİRGƏ İŞLƏDİM

04.12.2023

AMEA müxbir üzvü, Basarkeçər rayon icma sədri, professor Nuru Bayramov İnönü Universitetinin “Fəxri Doktoru” seçilib - FOTOLAR.

03.12.2023

 Bax, biz Göyçə torpağındayıq...

29.11.2023

BAKI DÖVLƏT UNİVERSİTETİNDƏ “Qərbi Azərbaycanda türk müsəlman abidələrinin erməni vandallığına məruz qalması” mövzusunda elmi seminar keçirilib - FOTOLAR

25.11.2023

SƏHRADA YALQIZLIQ

25.11.2023

Azərbaycanda ilk dəfə “Qərbi Azərbaycana qayıdış” festival-konqres keçirilir FOTO

23.11.2023

İcma: Paşinyan hökumətindən azərbaycanlıların Ermənistanda öz dədə-baba yurdlarına qayıdış hüququnu tanımasını gözləyirik

21.11.2023

“Azərbaycan Bayrağı” ordeni və “Vətən uğrunda” medalı ilə təltif olunan - MÜBARİZ QULUYEV BABACAN KƏND İCMASININ SƏDRİ SEÇİLDİ-FOTOLAR

14.11.2023

Xankəndi şəhərində Vətən müharibəsində əldə edilən Zəfərin üçüncü ildönümünə həsr olunan hərbi parad keçirilib

08.11.2023

Qərbi Azərbaycan İcmasının Basarkeçər rayonu Dərə kənd sakinləri və Dərəli kökənli gənclərlə görüşü keçirilib.

07.11.2023

Ulu Öndər Heydər Əliyev xatirələrdə

31.10.2023

"Azərbaycanlılara qarşı nifrət cinayətləri və nifrət nitqi" hesabatının təqdimatı ilə bağlı konfrans keçirilib.

30.10.2023

Oktyabrın 27-də Qərbi Azərbaycan İcmasında (QAİ) “Ulu Öndər Heydər Əliyev xatirələrdə” kitabının təqdimatı keçirilib.

28.10.2023

“Oğul” filminin rejissoru: “Erməni hərbçilərdən biri Natiqin cəsurluğunu etiraf etdi” - MÜSAHİBƏ

26.10.2023

Nərimanlı gəncləri ilə görüş keçirilib - FOTOLAR

24.10.2023

TANINMIŞ ALİM, İSTEDADLI ŞAİR-PUBLİSİST - RAMİZ HƏSƏNLİ ŞİŞQAYA KƏND İCMASININ SƏDRİ SEÇİLDİ

21.10.2023

Ümummilli Lider Heydər Əliyevin 100 illik yubileyinə həsr olunmuş “Qüdrətdən səngərli, qalalı dağlar” adlı konsert proqramı keçirilib.

21.10.2023

Erməni dostunun azərbaycanlı yazıçıya hər il yazdığı mesaj: “Axırda...” – Müsahibə

17.10.2023

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevə
Qərbi Azərbaycan İcmasının TƏBRİKİ

17.10.2023

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev oktyabrın 15-də Xankəndi şəhərində Azərbaycan Respublikasının Dövlət Bayrağını ucaldıb və çıxış edib.

15.10.2023

"News.ru" informasiya agentliyi “Səbir və uzaqgörənlik: İlham Əliyev ölkənin ərazi bütövlüyünün bərpası missiyasını necə yerinə yetirdi” adlı məqalə dərc edib.

15.10.2023

Mərhəmlik və mərhəmət nümunəsi

09.10.2023

Qərbi Azərbaycan İcmasında Basarkeçər rayon icmasının üzvləri ilə görüş keçirilib

07.10.2023

TÜRK DÜÇÜNCƏSİ ELMİ VƏ BƏDİİ MÜSTƏVİDƏ

05.10.2023
Bütün xəbərlər