"Ermənistandan" qovulmuş Azərbaycan türklərinin sayı

"Ermənistandan" qovulmuş Azərbaycan türklərinin sayı İsrafil Məmmədov "Ermənistan" adlandırılan ərazilərdən - türklərin tarixi dədə-baba torpaqlarından deportasiya edilməsini belə dövrləşdirib:

"Birinci dövr 1905-ci il hadisələri ilə bağlıdır. Bu dövrdə ermənilər öz tarixi torpaqlarında yaşayan azərbaycanlıları planlı surətdə doğma yurdlarından çıxarmağa, qırmağa, milli soyqırıma başlamışlar. Azərbaycan türkləri ilə ermənilər arasında ilk toqquşmalar Bakı şəhərindən başlayaraq Azərbaycanın digər bölgələrinə - Şuşaya, Zəngəzura, İrəvana, Naxçıvana, Eçmiədzinə, Cavanşir və Qazax qəzalarına yayıldı".

1918-1920-ci illərdə ermənilərin Azərbaycan türklərinə qarşı törətdiyi soyqırım faktları daha təkmil, daha səriştəli idi. 1918-ci ildə Zaqafqaziyada üç respublikadan biri olaraq Ermənistan 1500 il ərzində ilk dəfə olaraq istiqlal əldə edərkən nə olur-olsun, Azərbaycan və Gürcüstanın sərhədləri hesabına "böyük Ermənistan" yaratmaq iddiasına girişdi. Erməni daşnak hökumətinin ərazi iddiaları Zaqafqaziya xalqları arasında qanlı vuruşmalara, qırğınlara, qaçqınlığa gətirib çıxardı. Həmin dövrdə ermənilər Azərbaycan türklərinin başına olmazın müsibətlər gətiriblər. 1918-1920-ci illərdə türklərin soyqırımı dövründə Ermənistanın indiki ərazisində yaşayan 575 min soydaşımızın 565 mini qırılıb və qovulub. Bu rəqəmi Z.Korkordyan "Sovet Ermənistanının əhalisi - 1831-1931" kitabında təsdiq edir.

1920-ci ildə sovet hökumətinə daşnaklardan cəmi 10 min nəfərdən bir az artıq Azərbaycan türk əhalisi qalmışdı. 1922-ci ildə yenidən indiki Ermənistan ərazisinə, yəni öz dədə-baba torpaqlarına 60 min azərbaycanlı qayıtdı. Həmin dövrdə artıq orada yenidən məskunlaşmağa başlayan soydaşlarımızın sayı 73 min nəfər oldu. Zəngəzur qəzasında o dövrdə 100-dən artıq kənd dağıdılmış, 50 mindən artıq azərbaycanlı Azərbaycan kəndlərinə pənah gətirmişdi. Sadə hesablamalara görə, təkcə həmin qəzada yaşayan soydaşlarımıza ümumilikdə 1 milyard manat dəyərində zərər vurulmuşdu.

1948-1953-cü illərdə Ermənistanda yaşayan soydaşlarımızın mərhələli şəkildə dədə-baba torpaqlarından deportasiya olunmasına qərar verildi. Stalin rejiminin qılıncının dalının və qabağının kəsdiyi bir zamanda 100 min Azərbaycan türkü guya "öz istəyinə" əsasən o vaxtkı Azərbaycan SSR-in Kür-Araz ovalığına "könüllü" şəkildə köçürülürdü.

Lakin bu, bir xalqın sözün əsl mənasında soyqırıma məruz qalması demək idi. Köçürülmə prosesində minlərlə soydaşımız şəraitin çətinliyinə dözməyərək məhv oldu. Nəhayət, 1988-1989-cu illərdə indiki Ermənistan ərazisindən 10 minlərlə soydaşımız soyqırıma və deportasiyaya məruz qaldı. Bu, bəşər tarixində misli-bərabəri olmayan bir cinayət aktı idi. İ.Məmmədovun fikrincə, bu sahənin tədqiqatçıları şübhəsiz, gələcəkdə sübut edəcəklər ki, 1988-1989-cu illərdə Ermənistandan qovulmuş Azərbaycan türklərinin sayı müxtəlif mənbələrdə göstərildiyi kimi 165 min, 189 min, hətta 200 min deyil, daha çoxdur.

Tərk etdikləri ərazi isə bəzən mətbuatda göstərildiyi kimi 6 min kv.km deyil, 10 min kv. km-ə yaxındır.

Goyce.az