Həm ötən əsrlərdə, həm də XXI əsrdə dünya xəritəsi müharibələr nəticəsində müxtəlif geo-siyasi dəyişikliyə məruz qalmışdır və bu hal davam etməkdədir. Lakin yaşadığımız əsrin bir özəlliyi də informasiya müharibələrinin tüğyan etməsidir. Hazırda bütün sahələrdə informasiya müharibəsi gedir. Onlardan biri də tarixi-coğrafi yer və ölkə adları ilə bağlıdır. Azərbaycan da bu hücumlardan kənarda qalmır.
Etiraf etməliyik ki, qonşuluğumuzdakı dövlətlər bu mübarizədə bizdən öndədirlər. Təbii ki, onların mübarizəsi saxtakarlıq üzərində qurulub, lakin hərdən ciddi elmi konfranslarda, “elmi dissertasiya” – larında, müxtəlif xarici mətbuat orqanlarında belə Azərbaycanın 100 illik tarixə malikliyini əsaslandırmağa, öz saxta xəritələrində ölkəmizin zamanında “böyük ermənistan”-a aid olduğunu sübut etməyə çalışırlar. Son zamanlar isə daha irəli gedərək Xəzərətrafının və Kür – Araz ovalığının toponomikasını “incələmiş”, buradan qədim erməni izlərinə də rast gəldiklərini yeni tarixşünaslıqlarına əlavə ediblər.
Bəs biz onların qarşısına tutarlı fakt qoya bilirikmi?
Təəssüflə qeyd edim ki, hələ də ölkəmizin adının mənşəyi ilə bağlı elmi ortamda mübahisə getməkdədir. Sovet dövründə bilərəkdən ölkəmizin adının Atropotena dövlətinə, yunan əsilli Atropata bağlayaraq əsil kökdən uzalaşdırmışdılar. Məndə olan məlumata görə Azərbaycan adının tarixi coğrafiyası ilə bağlı edilən elmi araşdırmalara SSRİ EA – da çalışan erməni şərqşünaslar xüsusi canfəşanlıqla köməklik göstərirdilər. Onlar Strabonun “Coğrafiya”əsərində , Plininin qeydlərindəki Atropotena ərazisinin də məhz Azərbaycan adına uyğunluğunu izah edir, araşdırmaçıları digər mənbələrdən çəkindirməyə çalışırdılar. Atropatenanın ərazisi isə indiki Arazdan cənubdakı torpaqlardır.
Bəs Albaniya Azərbaycan deyildimi?
Arbella adlı erməni əsilli tarixçi Albaniyanın ərazisini daha da şərqə çəkərək Bakını da ora əlavə etmiş, indiki şimali Azərbaycanın qərb torpaqlarını isə qondarma adlarla erməni vilayətləri kimi göstərmişdir. Halbuki Bakı o zaman Albaniya yox, Şirvan ərazisi idi. Bu əraizinin adı qədim farsdilli kitabələrdə də vardır. Şirvan adı “Şiirvin” (yanıb kül olmuş odlar diyarı), digər mənbələrdə isə - “Şirlərin diyarı” olaraq keçməkdədir.
Bundan əlavə sovet dövründə bizi “azəri” adlandırmaqla türk kökənimizdən ayırıb, İranda farsdilli Azərilərdən dönmə bir xalq olaraq özümüzə aşılamışlar. Beləliklə milli köklərimizə də zərbə vurmuşlar. Azərilər haqqında sovet tarixşünaslığına ilk dəfə Yan Polski məlumat vermişdir. Onun əsəri “Adərilər” adlanırdı.
Bəs Azərbaycan adının kökəni haradan gəlir?
Hazırkı dövrdə ərəb mənbələrinə əsaslanaraq “Azər” – od,”Baycan”- odu qoruyan kimi qəbul olunur. Alimlərin çoxu isə bununla razılaşmır və digər qədim mənbələrə əsaslanırlar. Dərbənd qalasında təxmini 10 (on) santimetr dərinliyində yazılar var. Bunlar qədim Pəhləvi dilindədir və orada Adurbadaqan ölkəsindən alınan vergilərin illik qədəri yazılıb. Adurbadaqanın məhz Azərbaycanın qədim adı olduğunu əsəs gətirən şərqşünaslar “Adur”- u qədim Pəhləvi dilində “od” olaraq qeyd edirlər. Ümumən Adurbadaqan isə “odlu yer, məkan” mənasını verir.
Həmdullah Qəzvini yazır ki, Azərbaz (Azərbab) adı peyğəmbərlik iddiasında olan Nuhun oğlunun od məbədi tikdirməsi ilə ortaya çıxıb. Azərbaycan ərazisində Yanardağın, Atəşgah- ın, vulkanların olması da bu adlarla uyğunlaşmağa gətirib çıxarır. Bəzi alimlər Fəzlullah Rəşidəddinin “Oğuznamə”-sində bu adın keçdiyini, hətta “Azər” yüksək yer, “Bayqan” isə böyük vurğulamaqdadırlar. Son dövrlərdə isə Firudin Ağasıoğlu yeni bir araşdırma ortaya qoyaraq Azərbaycan adının qəhrəman “As” türk tayfalarının adından gəldiyini, “Ər” sözü ilə birləşməsindən yaranan Asər – Azər olduğunu qeyd edir. As türklərinin adı ilə Azov dənizi, Naxçıvanda Aza kəndi, Qarabağda Azıx (bəzi mənbələrdə Azox) , Astara, Özbəkistanda Azlar təpə və s. yerlər bağlıdır.
Müxtəlif zamanlarda Azər adı Xəzər adından gəldiyini də söyləyənlər var. Məsələn “Koroğlu dastanı”nın türkmən variantında “Mənim əslim Xəzirbeycanlı” – deyilərkən buradakı oxşarlıq görünür.
Azərbaycan ərəb işğalları zamanı Ərəb Xilafətinin tərkibinə Aran və ya Azərbaycan vilayəti olaraq qatılmışdı. Hətta Xəlifənin Əl- Cührumidən Azərbaycan haqqında məlumat istəməsi yazılı qaynaqlarda var ki, xəlifə burada məhz Azərbaycan adı işlədir. Təbəri isə Azərbaycan haqqında məlumat verərkən yazır: “Azərbaycan böyük ölkə olub, şimalında Dərbənd, cənubunda is Həmədan yerləşir”.
Əbubəkr Cəlaləddin Əs – Süyti “Tarix-ül Xülafə “ əsərində Xürrəmilər haqqında yazarkən Babəki Azərbaycan hakimi olaraq xatırlayır. Sovet dövründə isə bu əsərin tədqiqi qadağan edildi, Babək bizə sadəcə Xürrəmilər hərəkatıının başçısı olaraq tanıdıldı və öz ateizim siyasətlərinə uyğun olaraq onu gecələri içki məclislərində keçirən, İslama qarşı savaşan bir qəhrəman olaraq aşıladılar.
Orta əsr qaynaqlarında da Azərbaycan adı hallanmaqdadır. Səyahətçi Övliya Çələbi Uzun Həsəni “Azərbaycan sultanı” adlandırır, Həsən Rumlu Qara Yusifi “Azərbaycan taxtına əyləşən sultan” - olaraq yazmışdır. Eləcə Səfəvilər dövründən bəhs edərkən Əli Əbdi Bəy Şirazi Səfəvi İsmayılın Bakı qalasına hücum etməzdən əvvəl Gülüstanda üləmaları yığıb “Sizə Gülüstan qalasımı lazımdır? Yoxsa Azərbaycan taxt – tacı?”- sualı verməsi, onların isə bir ağızdan “Azərbaycan taxt – tacı” - demələri, eyni zamanda Osmanlı Sultanı Süleymanın Fransa kralına məktubunda özünün mədhi zamanı digər ərazilərlə birlikdə Azərbaycanın da sultanı olaraq təqdim etməsi də orta əsrlərdə Azərbaycan adının coğrafi, siyasi məkan olaraq varlığını sübut edir. Eləcə son orta əsrlər dövründə Nadir Şahın Azərbaycan inzibati əyaləti yaratması da tarixə düşmüş önəmli hadisədir. Sonradan istər cənubda, istərsə də şimalda başqa adlarla xanlıqlar yaransa da, onlar Azərbaycan ərazisində siyasi hökm sürürdülər. Coğrafi ərazi Azərbaycan adlanırdı.
Bəs niyə biz, bütün bu mənbələri bir kənara qoyaraq Azərbaycanı 100 illik dövlət kimi tanıdırıq və düşmənlərimiz də bundan öz istəklərinə uyğun istifadə edirlər?
Bizə görə Azərbaycan coğrafi addan siyasi meydana rəsmən 1918 – ci ildə gətirilmişdir. Lakin düşmənlərimiz bu rəsmiyyəti pafos edərək yenə də öz xislətləri ilə hərəkət edirlər.
1918 – ci ildə yeni yaranan dövlətimizə Azərbaycan adı verilərkən Arazdan cənubda hakimiyyətdə olan Qacar dövləti bunun qəti əlehinə çıxmış və Məhəmməd Əmin Rəsulzadəyə etirazlarını da bildirmişlər.
Rəsulzadə isə belə izzah edirdi: “Biz bu adı qoymaqla güneydə yaşayan soydaşlarımızın da dövlət qurmaq haqlarını dünyaya çatdırmış olduq. Bu mənada Azərbaycan adı uğurlu seçim oldu”.
Bu gün biz məhz 1918 – ci ildə yaradılmış cümhuriyyətimizin siyasi varisiyik və müstəqil dövlət kimi dünya xəritəsində yer almışıq. Lakin, keçmişimizi unutmamalı, adımızın, soyumuzun haradan gəldiyini mükəmməl bilməliyik ki, düşmənlərimiz bizə “100 illik bir dövlətsiniz” - dediklərində tutarlı faktlarla cavab verə bilək.
İstifadə olunmuş Ədəbiyyat:
1. Z. Bünyadov “Azərbaycan VII – IX əsrlərdə”. Şərq – Qərb 2007
2. S. Əliyarlı “Azərbaycan tarixi üzrə qaynaqlar”. Çıraq 2007
3. Yeddi Cildlik Azərbaycan tarixi I və II cildlər.
Leyla Əliyevanın doğum günüdür
RƏSULLU ŞƏHİDLƏRİ
03.07.2025İslam Ələsgərli – 100
23.06.2025Gürcüstanda azərbaycanlı alimin elmi araşdırmalarından bəhs edən məqalə dərc olunub
20.06.2025Novrəs İmanla Ayrım Əhmədin ikinci deyişməsi
18.06.2025BİR SÖZÜN SEMANTİKASI VƏ YA “AŞIĞIN QURBAN ÖLDÜRMƏSİ”
11.06.2025QAİ - Basarkeçər İcması adından təbrik edir, cansağlığı və yeni uğurlar arzulayırıq.
11.06.2025Naxçıvan Kikboksinq İdman Klubunun açıq birinciliyi keçirilib
04.06.2025“Qərbi Azərbaycan Kuboku” uğrunda II minifutbol çempionatının açılış mərasimi keçirilib
02.06.2025Prezident: "İrəvan qazılığının fəaliyyətinin bərpası tarixi ədalətin təmin olunmasıdır"
26.05.2025Professor Mahirə Hüseynova ermənilərə cavab verdi - FOTO
22.05.2025Ulu Öndərin adı Azərbaycan tarixinə qızıl hərflərlə yazılıb ŞƏRH
10.05.2025ADNSU-da “Heydər Əliyev və Azərbaycanın Suverenlik Yolu” mövzusunda tədbir keçirilib
08.05.2025İkinci Dünya savaşında Pəmbək azərbaycanlılarının iştirakı yeni informasiyalar işığında
07.05.2025Aşıq Ələsgər xalq dilinin ədəbi dilimizə çevrilməsi missiyasının “nidasını qoydu”.
06.05.2025Aşıq Ələsgərin yaradıcılığında qadın obrazlarına elmi baxış...
26.04.2025Qərbi Azərbaycan Araşdırmalar Mərkəzi və Filologiya fakültəsinin birgə təşkilatçılığı ilə “Konstitusiya və Suverenlik İli” çərçivəsində “Qədim yurd yerlərimiz, söykökümüz – Aşıq Ələsgər” adlı tədbir keçirilib.
24.04.2025Ömürlərə bəzək və töhfə verən ömrünüz bərəkətli olsun!
01.04.2025Bakı qırğınları Mart soyqırımının kulminasiya nöqtəsi idi, amma sonu deyildi
31.03.2025Kəlbəcərdə "Novruz" adətləri
19.03.2025Suraxanıda Novruz bayramı təntənəli qeyd olunub
18.03.202517 mart 2025-ci ildə ADA Universiteti və Qərbi Azərbaycan İcmasının Gənclər Şurasının birgə təşkilatçılığı ilə “Qərbi Azərbaycan mövzusu 100 ildə ” adlı dəyirmi masa keçirilib.
17.03.2025FƏDAKAR ELM VƏ İNSANLIQ MÜCƏSSƏMƏSİ
14.03.2025Əhliman Əmiraslanov: Qərbi Azərbaycan məsələsində əsl ədalətin bərpa olunacağına əminik
11.03.2025FİTRİ İSTEDAD SAHİBİ
08.03.2025Azərbaycan Yazıçılar Birliyində “Adım Ələsgərdi…” kitabının təqdimatı olub
07.03.2025XOCALIYA ƏDALƏT!
26.02.2025Balaxanıda bir əsrlik tarixi olan neft quyusuna “ADNSU-100” adı verilib.
20.02.2025“Tariximizin işığında - Qərbi Azərbaycanın izi ilə”
16.02.2025Gənc vətənpərvər Pensilvaniya Universitetində
16.02.2025Şair-publisist Yusif Nəğməkarın “Ələsgər zirvəsi” kitabının təqdimat mərasimi iştirakçılarına!
13.02.2025Sənin görüşünə sürünə-sürünə də olsa gələrəm, Göyçəm
12.02.2025Paşinyan unudur ki...
11.02.2025ATALARIN YOLU OĞULLARIN YOLUDUR
10.02.2025...yazmasam, gələcəyimizin işığını sönməyə qoymayacaq gənclik məni bağışlamaz.
06.02.2025Gənclər Günü münasibətilə “Qərbi Azərbaycana qayıdış” mövzusunda tədbir təşkil edilib
01.02.2025MƏŞƏDİ QASIMIN ŞƏHİD NƏTİCƏSİ
01.02.2025GÖYÇƏ MAHALI, BASARKEÇƏR RAYONU BALA MƏZRƏ KƏNDİNİN QISA TARİXİ
30.01.2025BÖYÜK NƏRİMANLILAR SİLSİLƏSİNDƏN - ŞAHMALI QASIM OĞLU QURBANOV
28.01.2025Şirazi İbrahimov Basarkeçər gəncləri tərəfindən “GƏNCLƏRİN DOSTU” adına layiq görüldü.
27.01.2025Mükafat qalibi: "Daha çox gənci elmi fəaliyyətə cəlb edəcəyik"
26.01.2025Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Şəhidlər xiyabanında 20 Yanvar şəhidlərinin əziz xatirəsini yad edib.
20.01.2025Aşıq Nəcəfin övladları necə qətlə yetirildi?
19.01.2025Qərbi Azərbaycan gənclərinin birliyi tarixi torpaqlarımıza qayıdışın gələcəyinə atılan güclü təməldir
17.01.2025Gümrü avtovağzalı, siyasi büro və 35 qəpiklik daraq - Hikmət Babaoğlu yazır
16.01.2025GÜCLÜ DÖVLƏT
11.01.2025Qərbi azərbaycanlıların doğma yurdlarına qayıtması dayanaqlı sülhün təminatıdır
11.01.2025AŞIQ ƏLƏSGƏR FENOMENİNƏ YENİ POETİK BAXIŞ
11.01.2025
"Yeni dünya düzəninin formalaşmasına Azərbaycanın öz strateji baxışı var"- MÜSAHİBƏ
Ter-Petrosyanın açıq etirafları məhkəmə araşdırması üçün təkzibolunmaz faktlardır ŞƏRH
08.01.2025