1999-cu ildə Türkiyənin “Kastaş” nəşriyyatında Kənan Kocatürk adlı zabitin xatirələri kitab şəklində çap olunur. “Bir zabitin anıları. 1909-1999” adlı kitabda bizim üçün önəmli olan Azərbaycan Cümhuriyyətinin qurucusu Məhəmmədəmin Rəsulzadə haqqında xatirənin, məktubun və fotoşəkillərin olmasıdır.
Kənan Kocatürk Rəsulzadə ilə Rumıniyada səfirlikdə çalışarkən tanış olub. Rəsulzadə həmin illərdə Türkiyədən çıxarıldığı üçün Rumıniyada səfir Həmdullah Sübhi bəyin himayəsində yaşayırdı.
Karabakhmedia.az Kənan Kocatürkün xatirələrini, məktubunu və kitabdakı fotoşəkilləri təqdim edir:
***
Rumıniyada tanıdığım məşhur şəxsiyyətlərdən biri də Azərbaycanın sabiq prezidenti Məhəmmədəmin Rəsulzadə bəy idi. 1917-ci il bolşevik ixtilalı ilə Çar Rusiyası dağıldığı zaman müstəqilliyinə qovuşan Azərbaycanda cümhuriyyət elan edilmiş və Müsavat firqəsinin sədri hörmətli Məhəmmədəmin Rəsulzadə prezidentliyə seçilmişdi. Ancaq qardaş Azərbaycanın bu istiqlal və hürriyyət xoşbəxtliyi iki il davam etmiş, kommunistlər hər tərəfdə təkrar Çar Rusiyasının torpaqlarına sahib çıxmış, azəri millətini bölərək və öz-özlərinə qırdıraraq kommunistləşdirmişdi...
Kommunistlərin mövcud vəziyyətə hakim olmaları üzərinə qaçıb Türkiyəyə sığınan Rəsulzadə daha sonra da Sovet hökumətinin Türkiyəyə etdiyi ağır siyasi təzyiqlər nəticəsində buradan ayrılmaq məcburiyyətində qalmışdı. Bəzi Qərb ölkələrində dolaşdıqdan sonra, nəhayət, Polşaya yerləşmiş və bir polyak xanımla (Leyla xanım əfəndi) evlənmişdi. Uzun müddət Polşada qalmışdı. Fəqət siyasi qədəri ondan əl çəkmir, onu hər yerdə izləyirdi. İkinci Dünya müharibəsindən əvvəl Rusiya ilə Almaniya arasındakı o saxta dostluq başlayınca hər iki tərəf Polşanı paylaşmadan əvvəl Rəsulzadə buradan da qaçıb Rumıniyaya sığındı. Burada günlərini həmişə bizlə bərabər səfirliyimizdə keçirirdi. Hamımızla, xüsusilə, səfirimiz Həmdullah Sübhi Tanrıövərlə səmimi dost və yoldaş olmuşdu. Səbəbini bilmirəm, ən çox mənim otağımda oturardı. Bəlkə də, daha geniş və uyğun olduğu üçün otağımda rahat olurdu. Ədəbiyyat onun ikinci məsləyi, sənəti idi. O günlərdə böyük azəri şairi Nizaminin həyatını yazırdı. Rusiya, Orta Şərq və dünya siyasəti haqqında mənə çox dəyərli bilgilər və öyüdlər verirdi. Bu mövzularda məqalələr yazır, Zəki Küneralp bunları alman dilinə çevirir, alman mətbuatına göndərirdik. Bir nüsxəsini də mən alıb saxlayırdım.
Rəsulzadə daha əvvəl Polşada ikən o zamankı Polşa xarici işlər naziri məşhur Albay Bek ilə tanış olub dostlaşmışdı. Albay Bek hücuma məruz qalmazdan əvvəl yurdunu tərk edib Fransaya qaçarkən çox özəl, kiçik və zərif tapançasını bir xatirə olaraq Rəsulzadəyə hədiyyə etmişdi. Rumıniyada Horya Sima üsyanından sonra hökumət xalqı hər növ silahlarını dövlətə təslim etməyə çağırmış və rumın polisi evlərdə silah axtarışı aparmışdı. Əmin bəy də başını dərd almasın deyə bu tapançayı gətirib mənə təslim etmişdi. Sədəf qəbzəli, çox zərif, heç kimin görməyəcəyi şəkildə cibdə saxlanıla bilən, kiçik bir tapança idi. Onu hərbi attaşeliyin kassasında saxlayırdım. Onu iki il sonra bir dəfə istifadə etmişdim. Həyatımı xilas etmişdi. Vacib bir vəzifəyə görə Ankaraya çağırılmışdım, Bolqarıstandan keçərkən Sofiya vağzalında hücuma məruz qalmışdım və bu tapança cibimdə idi. Məni xilas etdi.
Buxarestdəki vəzifəmin sonunda yurda dönərkən Məhəmmədəmin Rəsulzadə bəyi Buxarestdə buraxmışdım. Çox keçmədən almanlar Stalinqrad müharibəsində məğlub olmuş, rus orduları sürətlə Rumıniyaya doğru irəliləməyə başlamışdı. Buna görə də Rəsulzadə yeni bir köçə məcbur olmuş və bəzi almanlarla birgə qaçaraq Almaniyada Mittenvald adlı mühacirlərin düşərgəsində əzab çəkməyə davam etmişdi. Təxminən iki il sonra oradan yazıb bir dostumuz vasitəsilə Türkiyəyə, mənə göndərdiyi məktub onun həyatının qəribə bir dönəmini əks etdirdiyi üçün kitabımızda dərc etmişik.
Bu məktub üzərinə çoxdan yurda dönən Həmdullah Sübhi Tanrıövərin hökumətimiz nəzdindəki təşəbbüsləri və ötən dövrlərdəki kimi onun əmri və mənim də əlaqələrim nəticəsində çox çətinliklə qarşılaşmadan qısa zamanda Rəsulzadə ilə xanımının Türkiyəyə gətirilməsini təşkil etmişdik. Ankaraya yerləşmişdi. Təəssüf ki, bir çox idealist vətənpərvər böyük şəxsiyyətlər kimi o da xəyalındakı siyasi hədəfinə çatmadan ağrılarla dolu kədərli həyatının səbəb olduğu o mənhus xəstəliyə məğlub olaraq Ankarada vəfat etdi. Cəbəcidəki məzarlıqda dəfn olundu. Tanrı rəhmət eləsin! Çox sevdiyim bir türk böyüyü olaraq qəlbimdə yaşayır!
***
M.Rəsulzadənin Kənan Kocatürkə məktubu
Mittenvald
5.VIII.1946
Əzizim Kənan bəy!
İhsan bəyin əzizliyindən istifadə edərək bu məktubu göndərirəm. Sizdən ayrılalı xeyli zaman oldu, həm də necə bir zaman. Başımızdan keçənlərin hekayətini qısa məktuba sığışdırmaq qabil deyildir. Görüşərkən, inşaallah, danışaram.
Vaxtilə yüksək məqama verdiyim yazıda, bilirsiniz, açıqda necə təhlükədə qalacaq on minlərcə türkün müqəddəratına nəzəri-diqqəti cəlb etməyə səy etmişdim. Bu minlərdən bir çoxu qorxduğumuz aqibətə uğradı; orada qalanların bir qismi indi Mittenvalda toplaşaraq, bir an əvvəl Türkiyəyə getmək həsrətindədirlər. İhsan bəyin budəfəki dönüşü sonunda bu həsrətlərin tezliklə sona yetəcəyinə ümid edirlər. Bunların arasında biz də varıq. Yaxınlarda dostlarla görüşəcəyimizə ümid edirik.
Doğrusu, bu qışı da əmniyyətsizlik, işsizlik, mühitsizlik və evsizlik hissinin əzici basqısı altında keçirmək təsəvvürü qarşısında qorxu duyuruq. Nəhayət, öz mühitimizdə, öz işimiz və əməyimizlə yaşamaq və çalışmaq imkanı əldə edə bilməyəcəyikmi?!..
Əzizim Kənan bəy! Leyla ilə daima sizi xatırlayırıq. Sizinlə görüşmək, Suzan xanımın əlini, kiçik Temuçinlə Minenin gözlərini öpmək bizim üçün çox zövqlü bir iş olacaqdır. Fəlakət görmüş bütün türklərin hərəkatı məsələsi, fərzi-mahal olaraq alovlanarsa, o zaman xüsusi təşəbbüslə hərəkat üçün səy edəcəyəm və bu xüsusda dostların vasitəçilik və yardımlarına ümid edəcəyəm.
H.Sübhi bəy əfəndiyə, Səadət xanım əfəndiyə və bütün dostlara bizdən salamlar.
Candan sevgilərlə,
Məhəmməd Əmin Rəsulzadə
Müəllif: Dilqəm Əhməd,
Teleqraf.com
Oxuduğu məktəbdə adı əbədiləşən - ŞƏHİD ELŞAD HƏMİDOV.
20.04.2024Mədəniyyətimizin zənginləşməsində Aşıq Ələsgər amilindən istifadə mexanizmi
16.04.2024Aşıq Ələsgər xalqımızın Qərbi Azərbaycandan deportasiyası dövrünün qurbanı, canlı şahidi kimi
01.04.2024ORDA BİR KƏND VAR, UZAQDA... DOĞMA QARAQOYUNLUM - FOTO
26.03.2024NOVRUZ XALQIMIZIN MİLLİ BAYRAMIDIR!
20.03.2024Bayram Aslanov “Heydər Əliyevin 100 illiyi” yubiley medalı ilə təltif edilib - Fotolar
19.03.202416 mart 2024-cü ildə Qərbi Azərbaycan İcmasında Gənclər Şurasının üzvləri ilə görüş keçirilib.
16.03.2024Niyə məhz Qurbani?
04.03.2024Meşəli kəndində ailəsi qətlə yetirilən qadın: “Atamı diri-diri yandırdılar, anamı, bacımı güllələdilər” - FOTO
26.02.2024Milli düşmənçiliyə qarşı etiraz səsini ucaldan ŞƏXSİYYƏT – FOTOLAR
24.02.2024Qərbi Azərbaycanın rayonları və kəndləri üzrə icma sədrləri və Azərbaycan Respublikasının ərazi vahidləri üzrə nümayəndələrinin 1-ci toplantısı keçirilib
24.02.2024Qərbi Azərbaycan kəndləri – Cıvıxlı
21.02.2024Pəmbək. (Göldək)
21.02.2024BÖYÜK NƏRİMANLILAR SİLSİLƏSİNDƏN - QURBANOV ELŞƏN MAHMUD OĞLU
17.02.2024Prezidentin andiçmə nitqi: inkişafın yeni “yol xəritəsi”
16.02.2024BÖYÜK NƏRİMANLILAR SİLSİLƏSİNDƏN YAZIÇI, PUBLİSİST QƏDİR ASLAN
Qərbi Azərbaycan İcmasında Basarkeçər rayonunun alimləri ilə görüş keçirilib.
12.02.2024QOŞABULAQ
06.02.2024DƏDƏ ƏLƏSGƏRİN 60 YAŞLI MÜRİDİ
16.01.2024DƏDƏ ƏLƏSGƏR SEVDALI İŞ ADAMI
15.01.202460 YAŞIN MÜBARƏK!
15.01.2024AŞIQ İSLAM YUSİFOV
(1893-1968)
Milli dövlətçilik tariximizin məğrur lideri
28.12.2023Sosial Tədqiqatlar Mərkəzinin təşkilatçılığı ilə "Qərbi Azərbaycan yolunda" adlı konfrans keçirilir - FOTOLAR
28.12.2023GÖYÇƏ MAHALI, BASARKEÇƏR RAYONU. BALA MƏZRƏ KƏNDİNİN QISA TARİXİ
27.12.2023AZƏRBAYCAN AŞIQ POEZIYASININ GÖRKƏMLİ NÜMAYƏNDƏLƏRİNDƏN BİRİ ŞAİR, USTAD AŞIQ NÖVRƏS İMANIN 120 İLLİK YUBİLEY TƏDBİRİ KEÇİRİLİB
26.12.2023İLAHİ EŞQİN TƏRCÜMANI
24.12.2023Müzəffər Ali Baş Komandan, Qarabağın Fatehi, sizi doğum günü münasibətilə təbrik edirk!
24.12.2023Həsən Xəyallının şeirlərində dini məqamlar. “Qıfılbənd”in təhlili
21.12.2023BÖYÜK MƏZRƏ - GÖYÇƏ MAHALI
10.12.2023Dekabrın 7-də Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının Vəcihə Səmədova adına Sərgi Salonunda Qərbi Azərbaycan əsilli rəssamların əsərlərindən ibarət sərgi açılıb.
07.12.2023Tanınmış hərbi ekspert Telman Qasımov İrəvana səfər edib.
05.12.2023HƏYATDA ÖZÜMÜ XOŞBƏXT ADAM HESAB EDİRƏM Ki, HEYDƏR ƏLİYEVLƏ BİRGƏ İŞLƏDİM
04.12.2023AMEA müxbir üzvü, Basarkeçər rayon icma sədri, professor Nuru Bayramov İnönü Universitetinin “Fəxri Doktoru” seçilib - FOTOLAR.
03.12.2023Bax, biz Göyçə torpağındayıq...
29.11.2023BAKI DÖVLƏT UNİVERSİTETİNDƏ “Qərbi Azərbaycanda türk müsəlman abidələrinin erməni vandallığına məruz qalması” mövzusunda elmi seminar keçirilib - FOTOLAR
25.11.2023SƏHRADA YALQIZLIQ
25.11.2023Azərbaycanda ilk dəfə “Qərbi Azərbaycana qayıdış” festival-konqres keçirilir FOTO
23.11.2023İcma: Paşinyan hökumətindən azərbaycanlıların Ermənistanda öz dədə-baba yurdlarına qayıdış hüququnu tanımasını gözləyirik
21.11.2023“Azərbaycan Bayrağı” ordeni və “Vətən uğrunda” medalı ilə təltif olunan - MÜBARİZ QULUYEV BABACAN KƏND İCMASININ SƏDRİ SEÇİLDİ-FOTOLAR
14.11.2023Xankəndi şəhərində Vətən müharibəsində əldə edilən Zəfərin üçüncü ildönümünə həsr olunan hərbi parad keçirilib
08.11.2023Qərbi Azərbaycan İcmasının Basarkeçər rayonu Dərə kənd sakinləri və Dərəli kökənli gənclərlə görüşü keçirilib.
07.11.2023Ulu Öndər Heydər Əliyev xatirələrdə
31.10.2023"Azərbaycanlılara qarşı nifrət cinayətləri və nifrət nitqi" hesabatının təqdimatı ilə bağlı konfrans keçirilib.
30.10.2023Oktyabrın 27-də Qərbi Azərbaycan İcmasında (QAİ) “Ulu Öndər Heydər Əliyev xatirələrdə” kitabının təqdimatı keçirilib.
28.10.2023“Oğul” filminin rejissoru: “Erməni hərbçilərdən biri Natiqin cəsurluğunu etiraf etdi” - MÜSAHİBƏ
26.10.2023Nərimanlı gəncləri ilə görüş keçirilib - FOTOLAR
24.10.2023TANINMIŞ ALİM, İSTEDADLI ŞAİR-PUBLİSİST - RAMİZ HƏSƏNLİ ŞİŞQAYA KƏND İCMASININ SƏDRİ SEÇİLDİ
21.10.2023Ümummilli Lider Heydər Əliyevin 100 illik yubileyinə həsr olunmuş “Qüdrətdən səngərli, qalalı dağlar” adlı konsert proqramı keçirilib.
21.10.2023Erməni dostunun azərbaycanlı yazıçıya hər il yazdığı mesaj: “Axırda...” – Müsahibə
17.10.2023