Keyti əfsanəsi

Ağaların, bəylərin, kəndxudaların zülmünnən boğaza yığılan və nə edəjəyini bilmiyən xalqın böyük əksəriyyəti çarəsizlikdən düşdüyü ağır bəlalarə birtəhər tav gətirir, dözə bilmiyənlər baş götürüf özgə vilayətdərə gedirdilər. Keytinin ailəsi isə çox böyük müsibətlər görsələr də doğma vətənnən uzaxlaşa bilməmişdi. Bir gün kəndxuda Keytinin atasını bəyin yanına aparır və onun çoxdan bəri vergi vermədiyini bildirir. Bəyin tapşırığı inan kəndxuda onu möhkəm döydürür və ölümcül vəziyyətdə qapılarına atdırır. Aldığı zədələr nəticəsində qoja bir neçə saatdan sonra canını tafşırır. Qohum-qonşu yığışıf onu dəfn eliyir. Bunnan çox sarsılan Keyti atasının dəfnindən sonra gejələrin birində həmin kəndxudanı öldürür, gejə ikən anasını, kiçik qardaşı Mehdini və bajısını götürüf Kəlvəcərin yaxınlığında yaşıyan atasının köhnə bir dostunun evinə pənah aparır. O günnən də on doqquz yaşdı Keytinin qaçaxlıx həyatı başdıyır. Kəndxudanın ölümü, Keytinin qaçax düşməsi xəvəri dərhal hər yerə yayıldı. Az vaxtda Keytinin başına Göyçədən, qonşu Zəngəzur, Qarabağ mahalınnan igid oğlanlar yığışmağa başladı. Çox keçmədi Keytin başçılıx etdiyi dəstə xalqın düşmənləri üçün təhlükəli bir qüvvəyə çevrildi. Namərdin, naxələfin əlinnən bir şey gəlir: müxənnətdik, arxadan zərbə. Kişi kimi üz-üzə dayanmax, onnara yaddı. Onnnarın tarixdə dəfələrnən uğurnan sınaxdan çıxartdıxları qəsd addı bir silahları var. Mərd meydanına onlar yalnız bu silahnan çıxa bilillər. Keytinin dəstəsi Göyçənin cənub-qərbinə doğru uzanan kiçik Qafqaz sıra dağlarının zirvələrinin birini – “Uca dağ”ın ətəyini özünə məskən seçmişdi. Ətraf kəndlərin adamları tez-tez buraya gəlir. Onnara edilən zülmlərdən Keytiyə şikayət edirdilər. Keyti də onları naümid qaytarmırdı. Dəstənin sayseçmə igidləri tez bir vaxtda həmin qaniçənnəri öz cəzasına çatdırırdı. Dəstə hərdən bir, boş vaxtlarında “Uca dağ”ın başına qalxırdı. Ətraf buradan daha aydın, daha gözəl görünürdü. Onnar hər tərəfdən dağlarnan əhatə olunmuş Göyçə gölünün durduğuna, təmizdiyinə baxmaxdan doymurdular. Yeyir, içir, şənnənir, hər dəfə də xalqı qara günnərdən qurtarmıyınca silahı yerə qoymayajaxlarına and içirdilər. Saza-sözə böyük həvəsi olan Keyti arabir ucadan, zil səsənən Miskin Abdaldan, Koroğludan oxuyardı. Onun səsi qartalların qıy vuran səsinə qarışardı. Bir payız günü, belə asudə vaxtlarının birində Keyti üzünü yoldaşlarına tutuf dedi:- Uşaqlar, bu dağlarda aramsız sürünən dumanı, çəni, o ağ qayanı görürsünüzmü? ... Məni qınamayın, Koroğlunun oylağı mənə elə gəlir ki, elə buralar oluf.- Deməli biz Koroğlu nəslindənik – deyə Mehdi söhbətə qoşuldu. Başqa biri zarafatnan:- Bəs, onda, keçəl Həmzəmiz kimdi?- Kim olacaq, Səfiqulu – deyə bir diliyüyrək dilləndi. Səgiqulu gözdəmədiyi bu zarafatdan bərk sarsıldı. Sonra özünü ələ alıf. Hələ də gülməkdən uğunuf gedən yoldaşlarına üz tutuf dedi: - Keyti qağama canım qurvan. Onun yolunda hər vaxt ölümə getməyə hazıram!- Səfiqulu, adam dost, yoldaş zarafatınnan inciməz. Uşaqlar axırını xarafladınız. Hər kəs öz yerinə getsin. Mən bu gejə burada qalajam. Havalar soyuxdu. Səfiqulu mana soyuxdan qorunmağa bir şey gətisin. O, bunu Səfiqulunun qəlbini almax üçün dedi.Səfiqulu qulaxlarına inanmadı, çoxdan bəri gözlədiyi məqam yetişmişdi. Onun daxilində həyəcan və qorxu dolu bir duyğu gəzişirdi. Keytini öldürə bilsəydi, onu böyük mükafat gözdüyürdü... Qatilliyə görə, şərəfsizliyə görə!!!O, “Ucadağ”ın başına, Keytinin yanına vaxtınnan tez qayıtdı. Bu zaman günəş uca dağların arxasında gizlənməkdə idi. Gətirdiyi bürüncəklər arasında Maral dərisi də var idi. Keyti qalın geyinənnən sonra paltarrarının üstünnən həmin maral dərisinə bürünməliydi. Bu “xeyirxah”lığına görə o, Səfiquluya təşəkkür edif onu geriyə yola saldı. Bu şərəfsiz qatil cəld özünü dünən növbədə oluf, bu gün dincələn Mehdiyə çatdırdı. And-aman eliyif onu inandırdı ki, “Ucadağ”ın başında indicə bir maral dolaşdığını bu gözləriynən görüf. Mehdinin ayaxlarınnan elə bil daş asılmışdı. O, güjnən ayağa qalxdı. Tüfəngini çiyninə aşırıf dağ yuxarı qalxmağa başladı. Yolda yoldaşlarınnan biriynən rastlaşdı. Məsələni bilif o da Mehdiyə qoşuldu. Səfiqulunun bunnan xəvəri yoxuydu. O, komada oturuf güllənin nə vaxt açılacağının böyük həyəcannan gözdüyürdü. Ölüm Keytini haxlamışdı. Mehdi maral dərisinə bürünmüş qardaşı Keytini tanımadı. Onu maral bilif barmağı ilə tətiyi çəkdi. Güllə səsiynən dağlara əks-səda verən bir inilti də qofdu. İkinci güllənin səsi yeri-göyü titrətdi. Özünün qardaş qatili olduğunu bilən Mehdi yanındakı yoldaşına “O satqını tutun!” – dedi və ikinci gülləynən öz-özünnən qardaşının qisasını aldı!!!Qatil Keytinin “Qaşqa” addı atını minif aradan çıxmax, muştuluğa qaçmax istərkən tutuluf qıyma-qıyma doğrandı.Bu qara xəvər bütün ətrafı yerinnən oynatdı. El “Ucadağ”ın başına axışdı. Yerin iniltisi, sızıltısı göylərə dirəndi... neçə-neçə təzə ağılar yarandı.Bacısı: Ağlayan başdan ağlar Kiprikdən, qaşdan ağlar. Qardaşı ölən bajı Durar, o başdan ağlar!Anası: Analar yanar ağlar, Andıqca oynar ağlar. Dönər ağ göyərçinə Yollara qonar ağlar.El: Bu dağlar, ulu dağlar, Çeşməli, sulu dağlar. Burda bir cavan ölüf, Göy kişnər, bulud ağlar!- deyif fəryad qopardı. Bir alçağın fitnəsiylə bu dünyadan nakam köçən bu iki növcavanı “Ucadağ”ın başında dəfn etdilər. Bu iki qəhrəman bu zirvəyə əbədi bir şöhrət gətirdi. O vaxtdan xalq bu dağa “Keyti” dağı dedi. O günnən Keyti dağı müqəddəsdəşif, elin ziyarətgahına çevrildi. O vaxtdan çətinə, dara düşənnər üçün, bütün Göyçə üçün “Keyti” ojağa, müqəddəs bir ziyarətgaha çevrildi. Söyləyəni: Bayramov Hacı Abbas oğlu (1931-2011).Mənbə: Azərbaycan folkloru antologiyası, III kitab, (Göyçə folkloru), kitabından səh.157-160. (Bakı, “Səda”, 2000.)