İstər dünyanın yaranması, istərsə də ilk insanlar haqqında həmişə maraqlı fikirlər, idealist və materialist baxışların toqquşması və müxtəlif nəzəriyyələr ortaya atılır. Lakin elm adamları ilk insanlar haqqında fikir bildirərkən maddi mənbələrlə işləyərək, alınan nəticəni paylaşmağın tərəfdarıdırlar.
Dünya dəyişdikcə, inkişaf etdikcə elmdə də fərqliliklər, inkişaflar meydana çıxır. Yeni texnologiyaların köməyi ilə qədim dövr tapıntılarını tədqiq etmək daha da asanlaşır. Hər il avropada, xüsusilə də beynəlxalq araşdırma mərkəzlərinin təşəbbüsü ilə elmlərin yenilikləri, inkişafı və gələcəkdə görüləcək işlərinin planlarına dair müxtəlif tədbirlər, müzakirələr və yekun konfransları keçirilir. Arxeologiya da insan cəmiyyətinin taleyi ilə birbaşa əlaqəsi olan elm kimi böyük maraq doğurur. Bu münasibətlə müxtəlif institutlarda, muzeylərdə arxeoloji sərgilər keçirilməkdədir. Ölkəmiz də mütəmadi olaraq bu tədbirlərdə təmsil olunur, arxeoloji sərgilərdə yeni tapıntıları təqdim edir. Azərbaycan həm də dünyada tanınan ilk insan məskənlərindən biri kimi bir addım öndədir. Lakin haqqında hər zaman öyündüyümüz dünya şöhrətli Azıx mağarasının bu günkü taleyi başqa məcraya yönəlməkdədir.
Azıx mağarası Füzuli rayonu ərazisində yerləşir ki, bura hazırda erməni işğalında olan bölgədir. O torpaqlar de-fakto olaraq Azərbaycan ərazisidir və qondarma Arsax Respublikasının orada qazıntılar aparmaq hüququ yoxdur.
Bu günlərdə təsadüfən erməni gənc antropoloq-genetist L. Yepiskopyan adlı birinin məqaləsini oxudum. Həmin gənc “alim” bir sənədli filmdə də çəkilərək Azıx mağarasının tarixindən danışır. Onun dediyinə görə Azıxda 2001, 2009 və 2016-cı illərdə önəmli qazıntı işləri aparılmış, yeni laylar aşkara çıxarılmışdır. 2016-cı ildə Böyük Britaniya, ABŞ və Danimarka arxeoloqları ilə birgə aparılmış qazıntılar zamanı Azıxdan 7 min il yaşı olan insan dişi tapılmışdır. O, yazır ki, Kopenhagen universitetində aparılan DNA testinə görə həmin diş müasir ermənilərin dişi ilə eynilik təşkil edir. Bu haqda ingilis dilində nəşr edilən “Azıx mağarası və Transqafqaz dəhlizi” adlı kitabda da bəhs edilib. Kitabda eyni zamanda Azıxdan tapılmış əl çapacaqlarının, ov alətlərinin, məişət əşyalarının, çaxmaq daşlarının rəsimləri də verilib ki, bunlar 60-70-ci illərdə Azərbaycanlı alim Məmmədəli Hüseynovun ekspedisiyasının aşkarladığı məmulatlardır. Onlar daha da irəli gedərək 350-400 min il əvvələ aid Azıx adamının çənə sümüyünün də ermənilərin əcdadlarına aid olacağını, lakin tapıntının hazırda Azərbaycanda olduğundan araşdırılmasının qeyri-mümkün olduğunu dilə gətirməkdən də çəkinmirlər.
Bu saxta iddia təbii ki, Ermənistandan başqa heç yanda qəbul olunmayıb, ancaq ciddi reaksiya verilməzsə yaxın illərdə beynəlxalq arxeoloji tədbirlərdə təqdimat edəcəkləri qaçılmaz olacaq. Azərbaycanın bu iftiraya münasibətini öyrənmək üçün kiçik bir araşdırma apardım, lakin iddiaya cavab verən hər hansı məqalə, etiraz məktubu və s. aşkarlaya bilmədim. Ümumiyyətlə, nə iddia olunan məsələ, nə də həmin kitab haqqında ölkəmizdə məlumat yoxmuş kimi görünür.
Azərbaycanda arxeologiya tarixi və Azıx mağarası haqqında.
Arxeologiya Qafqaz üçün cavan bir elmdir. 1881-ci ildə Tiflisdə Ümumrusiya Arxeoloji Qurultayında çıxarılan qərarda Zaqafqaziya və Azərbaycan ərazisində Daş dövrü abidələrinə rast gəlinməyib. 1918-1953-cü illərdə isə bəzi ərazilərdə qazıntılar apararılaraq müxtəlif dövrlərə aid tapıntılar tapılsa da yenə daş dövrünə aid düşərgələrə ya da hər hansı mənbəyə rast gəlinməmişdir. S. N. Zamyatin hətta məqaləsində təəssüflə qeyd etmişdi ki, Azərbaycan ərazisində Daş dövrü mənbələrinə rast gəlmək mümkünsüzdür. Lakin Binəqədidə bəhs etdiyim dövrə aid fauna qalıqlarının taplması SSRİ Elmlər Akademiyasının Azərbaycana marağını artırdı və Zamyatin Azərbaycana göndərildi. Məmmədəli Hüseynovla birgə Şamaxı, Qazax, Tovuz və başqa yerlərdə kəşfiyyat işləri aparmışdılar. 1960-cı ildə isə Məmmədəli Hüseynovun başçılıq etdiyi paleolit ekspedisiyası Qarabağda Quruçay dərəsində araşdırmalara başlayır. Mağara Füzuli şəhərindən 16 km aralıda yerləşən Tuğ çökəkliyində dəniz səviyyəsindən 100-120 metr yüksəklikdə yerləşir.
Çoxtəbəqəli Azıx qazıntılarında işlər iki mərhələdə aparılmışdır:
I mərhələ 1960-1973-cü illəri əhatə edir ki, bu zaman 6 təbəqə aşkar edilmişdir. I və II təbəqələrdən Orta əsrlər, Tunc və Enolit dövrünə aid tapıntılar, III təbəqədən Aşel mədəniyyətinə aid fauna qalıqları aşkarlanmışdır. IV təbəqədən isə heç bir maddi - mədəni tapıntı tapılmadığı üçün lal təbəqə adlanmışdır. V təbəqə bizə bəzi məmulatlarla yanaşı üçüncü layda “Azıxantrop” adlandırılan insanın alt çənə sümüyünü vermişdir. Alt çənə sümüyünün tədqiqi ilə D.V. Hacıyev məşğul olmuşdur. İki ocaq yeri, qayalar arasında 4 ayı kəlləsi və iki ayı çənəsi də bu təbəqənin tapıntılarıdır.
II mərhələ isə 1974-1985-ci illərdə həyata keçirilmişdir. Bu mərhələdə daha 4 təbəqə aşkar edilmişdir.
2001-ci ildən sonra Fransada keçirilmiş elmi kofranslarda iştirak edən Azərbaycanlı alimlər Paleolit, Mezolit, Neolit dövrü əmək və məişət alətlərini təqdim etmiş, müəyyən tədqiqatlar aparılması haqqında fikir mübadiləsi aparılmışdır. 2001-2005-ci illərdə Ə. Q. Cəfərovun Beynəlxalq İNTAS-2000 proqramı əsasında Avropa alimləri ilə apardığı elmi tədqiqatlar zamanı Azıx mağarasında tapılmış insan qalıqlarının 2,5 milyon ilə aidliyi sübuta yetirilmişdir. Həmin proqramla 22 alim başda Henri De Lümley olmaqla ölkəmizə səfər edərək Azıxdan tapılmış digər tapıntılarla tanış olmuşlar. Lakin Azıx mağarasının müasir taleyi barədə danışıqlara rast gəlinmir.
Qeyd:
Azıx mağarasının Azərbaycan üçün əhəmiyyəti böyükdür. Bu gün orada qanunsuz aparılan qazıntılara dur demək və Azərbaycana aid olduğunu bir daha bəyan etmək üçün mağaranın UNESCO-nun Ümumdünya Maddi-Mədəni İrs siyahısına əlavə olunmasına çalışmalıyıq. Bu məsələdə dünyanın məşhur daş dövrü arxeoloqlarının dəvət olunması, aşkar edilmiş tapıntılarla, buna dair arxiv işləri ilə bir daha geniş şəkildə tanış etmək və onların köməyindən yararlanmağımız vacibdir.
Ermənilərin Azıx mağarasında apardıqları qeyri-qanuni qazıntılarını sübut edən şəkillər:
gazette.az
16 mart 2024-cü ildə Qərbi Azərbaycan İcmasında Gənclər Şurasının üzvləri ilə görüş keçirilib.
16.03.2024Niyə məhz Qurbani?
04.03.2024Meşəli kəndində ailəsi qətlə yetirilən qadın: “Atamı diri-diri yandırdılar, anamı, bacımı güllələdilər” - FOTO
26.02.2024Milli düşmənçiliyə qarşı etiraz səsini ucaldan ŞƏXSİYYƏT – FOTOLAR
24.02.2024Qərbi Azərbaycanın rayonları və kəndləri üzrə icma sədrləri və Azərbaycan Respublikasının ərazi vahidləri üzrə nümayəndələrinin 1-ci toplantısı keçirilib
24.02.2024Qərbi Azərbaycan kəndləri – Cıvıxlı
21.02.2024Pəmbək. (Göldək)
21.02.2024BÖYÜK NƏRİMANLILAR SİLSİLƏSİNDƏN - QURBANOV ELŞƏN MAHMUD OĞLU
17.02.2024Prezidentin andiçmə nitqi: inkişafın yeni “yol xəritəsi”
16.02.2024BÖYÜK NƏRİMANLILAR SİLSİLƏSİNDƏN YAZIÇI, PUBLİSİST QƏDİR ASLAN
Qərbi Azərbaycan İcmasında Basarkeçər rayonunun alimləri ilə görüş keçirilib.
12.02.2024QOŞABULAQ
06.02.2024DƏDƏ ƏLƏSGƏRİN 60 YAŞLI MÜRİDİ
16.01.2024DƏDƏ ƏLƏSGƏR SEVDALI İŞ ADAMI
15.01.202460 YAŞIN MÜBARƏK!
15.01.2024AŞIQ İSLAM YUSİFOV
(1893-1968)
Milli dövlətçilik tariximizin məğrur lideri
28.12.2023Sosial Tədqiqatlar Mərkəzinin təşkilatçılığı ilə "Qərbi Azərbaycan yolunda" adlı konfrans keçirilir - FOTOLAR
28.12.2023GÖYÇƏ MAHALI, BASARKEÇƏR RAYONU. BALA MƏZRƏ KƏNDİNİN QISA TARİXİ
27.12.2023AZƏRBAYCAN AŞIQ POEZIYASININ GÖRKƏMLİ NÜMAYƏNDƏLƏRİNDƏN BİRİ ŞAİR, USTAD AŞIQ NÖVRƏS İMANIN 120 İLLİK YUBİLEY TƏDBİRİ KEÇİRİLİB
26.12.2023İLAHİ EŞQİN TƏRCÜMANI
24.12.2023Müzəffər Ali Baş Komandan, Qarabağın Fatehi, sizi doğum günü münasibətilə təbrik edirk!
24.12.2023Həsən Xəyallının şeirlərində dini məqamlar. “Qıfılbənd”in təhlili
21.12.2023BÖYÜK MƏZRƏ - GÖYÇƏ MAHALI
10.12.2023Dekabrın 7-də Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının Vəcihə Səmədova adına Sərgi Salonunda Qərbi Azərbaycan əsilli rəssamların əsərlərindən ibarət sərgi açılıb.
07.12.2023Tanınmış hərbi ekspert Telman Qasımov İrəvana səfər edib.
05.12.2023HƏYATDA ÖZÜMÜ XOŞBƏXT ADAM HESAB EDİRƏM Ki, HEYDƏR ƏLİYEVLƏ BİRGƏ İŞLƏDİM
04.12.2023AMEA müxbir üzvü, Basarkeçər rayon icma sədri, professor Nuru Bayramov İnönü Universitetinin “Fəxri Doktoru” seçilib - FOTOLAR.
03.12.2023Bax, biz Göyçə torpağındayıq...
29.11.2023BAKI DÖVLƏT UNİVERSİTETİNDƏ “Qərbi Azərbaycanda türk müsəlman abidələrinin erməni vandallığına məruz qalması” mövzusunda elmi seminar keçirilib - FOTOLAR
25.11.2023SƏHRADA YALQIZLIQ
25.11.2023Azərbaycanda ilk dəfə “Qərbi Azərbaycana qayıdış” festival-konqres keçirilir FOTO
23.11.2023İcma: Paşinyan hökumətindən azərbaycanlıların Ermənistanda öz dədə-baba yurdlarına qayıdış hüququnu tanımasını gözləyirik
21.11.2023“Azərbaycan Bayrağı” ordeni və “Vətən uğrunda” medalı ilə təltif olunan - MÜBARİZ QULUYEV BABACAN KƏND İCMASININ SƏDRİ SEÇİLDİ-FOTOLAR
14.11.2023Xankəndi şəhərində Vətən müharibəsində əldə edilən Zəfərin üçüncü ildönümünə həsr olunan hərbi parad keçirilib
08.11.2023Qərbi Azərbaycan İcmasının Basarkeçər rayonu Dərə kənd sakinləri və Dərəli kökənli gənclərlə görüşü keçirilib.
07.11.2023Ulu Öndər Heydər Əliyev xatirələrdə
31.10.2023"Azərbaycanlılara qarşı nifrət cinayətləri və nifrət nitqi" hesabatının təqdimatı ilə bağlı konfrans keçirilib.
30.10.2023Oktyabrın 27-də Qərbi Azərbaycan İcmasında (QAİ) “Ulu Öndər Heydər Əliyev xatirələrdə” kitabının təqdimatı keçirilib.
28.10.2023“Oğul” filminin rejissoru: “Erməni hərbçilərdən biri Natiqin cəsurluğunu etiraf etdi” - MÜSAHİBƏ
26.10.2023Nərimanlı gəncləri ilə görüş keçirilib - FOTOLAR
24.10.2023TANINMIŞ ALİM, İSTEDADLI ŞAİR-PUBLİSİST - RAMİZ HƏSƏNLİ ŞİŞQAYA KƏND İCMASININ SƏDRİ SEÇİLDİ
21.10.2023Ümummilli Lider Heydər Əliyevin 100 illik yubileyinə həsr olunmuş “Qüdrətdən səngərli, qalalı dağlar” adlı konsert proqramı keçirilib.
21.10.2023Erməni dostunun azərbaycanlı yazıçıya hər il yazdığı mesaj: “Axırda...” – Müsahibə
17.10.2023Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevə
Qərbi Azərbaycan İcmasının TƏBRİKİ
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev oktyabrın 15-də Xankəndi şəhərində Azərbaycan Respublikasının Dövlət Bayrağını ucaldıb və çıxış edib.
15.10.2023"News.ru" informasiya agentliyi “Səbir və uzaqgörənlik: İlham Əliyev ölkənin ərazi bütövlüyünün bərpası missiyasını necə yerinə yetirdi” adlı məqalə dərc edib.
15.10.2023Mərhəmlik və mərhəmət nümunəsi
09.10.2023Qərbi Azərbaycan İcmasında Basarkeçər rayon icmasının üzvləri ilə görüş keçirilib
07.10.2023TÜRK DÜÇÜNCƏSİ ELMİ VƏ BƏDİİ MÜSTƏVİDƏ
05.10.2023