ŞAİR ZƏKİ İSLAMIN TƏLƏBİ (1981/82)

Zəki İslam bizim Göyçə mahalının Cil kəndindəndir. O kənddən həmişə dəyərli saz-söz ustadları çıxıb, o cümlədən mənim çox sevdiyim Aşıq Müseyib də həmin kəndindəndi.

Göyçədə olduğum vaxtlarda Zəki İslamın Azərbaycan dilində buraxılan "Sovet Ermənistanı" və rayon qəzeti olan "Bolluq uğrunda" (sonradan "Vardenis" oldu) qəzetlərində ara-sıra şeirlərinə rast gəlirdim.

Mərhum dayım Böyükkişigilin cillilərinən qohumluqlarının olduğunu bilirdim. Cil kəndinin sakinlərinin çoxu payızda, qışda kartoflarını həmişə gətirib Bərdə bazarında satırdılar – bunu da bilirdim.

Qış təzəcə girmişdi, yanvarın oğlan çağı idi. Tezdən, yağışlı gündə həyətdən çıxıb yola düzəldim ki, məktəbə - dərsə gedəm. Arxadan dayım Böyükkişi məni səslədi, ayağımı saxladım. Dayım əlində bir kağız mənə yaxınlaşıb bildirdi ki: – "bu kağızı Cildən şair Zəki sənə göndərib, özü də tapşırıb ki, ya açsın cavabı göndərsin, ya da aça bilməsə, imzasını atsın, adını yazsın, göndərsin kağızımı özümə." Bu deyiliş məni acıladı. Kağızı cibimə qoyub məktəbə getdim. IX sinifdə riyaziyyat dərsim var idi. Lövhədə bir-iki misal işləyib, şagirdlərə dedim – köçürün. Özüm də tez kağızı cibimdən çıxarıb, elə oradaca Zəkinin bağlamasının cavabını yazdım.

Bağlama və cavab beləydi:

Zəki

Adəmə, Həvvaya qismət olmayan,

Şeytan dedi: –"Ye buğdanı, çiy indi!"

Atam nalə çəkdi, anam ağladı,

O cənnətdən bir az belə çiyindi.

Şiruyə

Adəmə, Həvvaya qismət olmayan,

Təam idi, şair Zəki, bil indi.

Çiy buğda yedirtdi, şeytana lənət,

Bədən şişdi, günahları bil indi.

Zəki

Bazarda satılmaz, süfrədə olmaz,

Məhsulu bol olar, qaba qoyulmaz.

Əti əldə gəzər, dəri soyulmaz,

Çiy yeyilmiş, çiy yeyilir, çiy indi.

Şiruyə

Bazarda satılmaz – ana südüdü,

Süfrəyə qoyulmaz – ana südüdü.

Dərisi soyulmaz – ana döşüdü,

Həm ətlidir, həm məhsuldar, bil indi.

Zəki

Aləmə düz baxar fikri halallar,

Halalca qardaşlar dava salarlar.

Zəki İslam, səndən xəbər alarlar,

Sözün bişir, danışmaynan çiy indi.

Şiruyə

Habil, Qabil idi doğma qardaşlar,

Nahaq qan saldılar, axdı göz yaşlar.

Sərraf Şiruyədə qələmin yaşlar,

Məna versə, bil ki, fikrin bilindi.

İndi isə əziz oxucular, qayıdıram məqsədin üstünə: Zəkinin o cürə tələbi ki, ya bağlamanı açsın, ya da adını yazıb, imzasını atıb kağızı qaytarsın deməyi məni əsəbiləşdirmişdi. Bir bağlama da mən yazıb kağızı dayıma verdim ki, kağızı gətirən kimdirsə, ver aparsın Zəki İslama. Zəki də özünə münasib şeirə cavab yazıb göndərmişdi. Ancaq ki, Zəki öz səhvini başa düşmüş və üzürxahlıq istəmişdi. Hətta bunu da qeyd etmişdir ki, mənə dedilər elə-belə dayaz adamdır. Mən də səhv olaraq belə addım atdım. Bağlama və cavab belə idi:

Sərraf Şiruyə

Kimiydi, kimiylə nə aldı getdi?

Çarsı bazar ondan qaldı dünyada.

Ziyanı nə oldu, nəfi nə oldu?

Həm sevindi, həm ucaldı, dünyada.

Zəki İslam

Buğda verib, libas aldı o Adəm,

Çarsı bazar ondan qaldı dünyada.

Ziyanı olmadı, nəfi çoxaldı,

Çılpaqlıqdan azad oldu dünyada.

Sərraf Şiruyə

Qaranquşlar kimnən dava eylədi?

Kimin qoşununu qırıb teylədi?

İudə nə etdi, de, nə söylədi?

Kim Rəsuldan nə ad aldı dünyada?

Zəki İslam

Əbrəhə üstündə əbabil quşlar,

Məkkə davasında yağdırdı daşlar.

İudə qəsdini İsaya tuşlar,

Fariq adın Ömər aldı dünyada.

Sərraf Şiruyə

Kim bölmək istədi peyğəmbərliyi?

Kim aldı xeyiri, kimdə şərliyi?

Yoxdu söhbətimin özgə cürlüyü,

Şiruyənin, sözü baldı dünyada.

Zəki İslam

Kəzzab idi – böldü peyğəmbərliyi,

Əhrimal cüt əlli tutdu şərliyi.

Hörmüz xeyir gəzdi, sevdi birliyi,

Zəki kimi, alqış aldı dünyada.

1982-ci ilin yay ayı, səhv etmirəmsə avqust ayının əvvəli idi. Zəkinin həmkəndlisi Hüseyn Mürsəlovla (o Tərtərdə yaşayır və işləyirdi) mənim maşınımla vacib iş üçün Göyçəyə, özü də ilk əvvəl Cilə, Zəki İslamın kəndinə getməli idik. Gecə çatdıq Cilə. Hüseynin qardaşı evində gecəni keçirdik. Səhər tezdən Daşkəndə, mənim böyük qardaşım Molla Əmirxanla görüşməyə getdik. Səhərisi yenə Cil kəndinə qayıtdıq. Gəlişimin xəbəri Zəkiyə çatıbmış. Zəki səbirsizliklə yolumu gözləyirmiş. Cilə – Hüseynin qardaşıgilə çatan kimi ev sahibi də, qonşular da dedi ki, Zəki müəllim anba-an gəlib soruşub, tapşırıq verib ki, gələn kimi mənə xəbər verin.

Biz evə keçmişdik, təzəcə süfrəyə çay gəlmişdi ki, Zəki içəri daxil oldu. Çayı içib Zəkigilə getdik. Zəkinin gözəl səmimiyyəti, gözəl dostluq duyğuları, geniş qəlbi, qonağa həssaslığı, doğrusu, məni heyran etdi. Gözəl bağı-bağçası, şəraiti var idi. Əvvəl bağçada oturduq. Sonra durub evə keçdik. Zəki sazı sinəsinə basıb, arxayınlıqla mənə həsr etdiyi şeirləri oxumağa başladı:

Göyçənin sevinci həddini aşıb,

Qoynuna öz şair balası gəlib.

Uçub Qarabağdan, keçib Gəncədən,

Qıy vurub şikarın alası gəlib.

Gəlişinə qurban dedim, can dedim,

Ədəbinə sultan dedim, xan dedim,

Bədnəzərə alış dedim, yan dedim,

Şeir sənətinin lalası gəlib.

Qoşmanın ustadı, təcnisin şahı,

Şeir ocağının bir qibləgahı.

Yurduna bağlıdır, eldi pənahı,

Göyçədən ilhamın alası gəlib.

Fikri, düşüncəsi dərindən dərin,

Boylandı Daşkənddə, düşündü dərin.

Həsən Xəyallının ləli-gövhərin,

Sənətkar sazını çalası gəlib.

Saldı kotanımı xozana, xama,

Dizim yerə dəydi, yetişdim kama.

Eşitdim, öyrəndim Zəki İslama,

Ürəkdən vəfalı olası gəlib.

             ***

Qarabağ sevincli, əsli göyçəli,

Şiruyə qonağım bil, görüm indi.

Sevincdən boşalan, sevincdən dolan,

Gözlərim nəmini sil, görüm indi.

Hamının özünə yurdu-yuvası,

Şirindi, doğmadı, abı-havası,

Dağ çəkib sinəmə fələk, qadası,

Sən də deyirsən ki, gül, görüm indi.

Mən yalandan can deməyi bilmirəm,

Qurbanamsa, əvəz olub ölmürəm.

Demirəm ki, sizə qonaq gəlmirəm,

Ver Zəki İslama əl, görüm indi.

Mən orada Zəkiyə aşağıdakı şeiri yazıb təqdim etdim. Özüm də bir az pərt oldum. Çünki məclisdə xeyli adam var idi. Layiq olmadığım bu yüksək qiyməti özüm qəbul edə bilmirdim. Zəkiyə minnətdarlıq hissi ilə belə bir cavab yazdım:

Elə tərif, elə boya vurulmaz,

A qardaşım, ay qadası, ay Zəki.

Ustadlardan, şairlərdən ayıbdı,

Tərifimi az mahala yay, Zəki.

Ayrılmışam şirin-şirin dilindən,

Oymağından, obasından, elindən.

Bu dağların çiçəyindən, gülündən,

Dəstə bağla, göndər gəlsin pay, Zəki.

İstək olmayanda məhəbbət tutmaz,

Nə gediş, nə gəliş, nə söhbət tutmaz,

Nə ünsiyyət tutmaz, nə ülfət tutmaz,

Dost olmasa bir-birinə tay, Zəki.

Şiruyəyəm, gəl könlümü ara, bax,

Dostlar üçün yara olub, yara, bax...

Bir qonaq gəl, yol gözləyir Qarabağ,

Gəz qoynunda bir yaz, payız, yay, Zəki.

Zəki İslamla çox şirin təəsüratlarla ayrıldıq. Az keçməmiş Zəkidən məktub aldım. Zəki səhhətimlə maraqlanırdı. Bir də atam Həsən Xəyallının şeirlərindən ona göndərməyimi xahiş edirdi. Məktubun sonunda yazmışdı: "Ayə, sən dağlar oğlusan, nə əcəb aranda yaşaya bilirsən?".Zəkiyə geniş məzmunlu məktub yazdım. Sonuncu deyiminə görə isə aşağıdakı şeiri yazdım:

Vətənimiz laləzardı,

Hər tərəfi bağça, bardı.

Hər xatirə bir nübardı,

Göy taladan, sıx ormandan,

Sən dağdan yaz, mən arandan.

Saf əməkdən, pak zəhmətdən,

Ləyaqətdən, mərifətdən.

İgidlikdən, şücaətdən,

Qaya çapıb, dağ yarandan,

Sən dağdan yaz, mən arandan.

Bizdən umur el umacaq,

Bax bu qoca, bax o uşaq.

Dastan yazaq, şeir qoşaq,

Dağlar üstə dağ qurandan,

Sən dağdan yaz, mən arandan.

Vətənimin yazı gözəl,

Yayı işvə, nazı gözəl,

Payız dindir sazı gözəl,

Qışda qorxma qar-borandan,

Sən dağdan yaz, mən arandan.

Qaçqınlıq araya düşəndən sonra Zəki gəlib məndən də o tərəfə - Bakıya addadı. Yenə də əlaqələrimiz yarandı. Zəkinin xoş sorağını aldıqca, kitablarını oxuduqca, şirin xatirələrimiz yada düşdükcə, ürəyimdən keçənlər axırda şeirə döndü, götürüb Zəkini belə təriflədim:

Oxuduqca gəraylını, qoşmanı,

Gördüm bir tərpənməz salıymışsan sən.

Qiyməti olmayan xiridarsanmış,

Dildə şəkər, şərbət, balıymışsan sən.

Abidlər, kahinlər kalamı səndə,

Mürşüd, müşdeyidlər amalı səndə,

Bütün dahilərin kamalı səndə,

Sənətdə Rüstəm Zalıymışsan sən.

Bir olan Allahın buyurduğutək,

Ol Rəsulillahın buyurduğutək,

O, Vəliyullahın buyurduğutək,

Təriqət, şəriət quluymuşsan sən.

Sənsənmiş sərkərdə,Ələm qaldıran,

Meydan alıb təbli-cəngi çaldıran.

Əli şərəfinə şəhər saldıran,

Yəqin o Dal oğlu, Dalıymışsan sən.

Şiruyə hansını saysın adba-ad?

Hər elmə hakimsən, ey ümid, imdad.

Halalındı, o nitq, zəka, istedad,

Bütün elmlərdən doluymuşsan sən.

Bu şeiri yazıb Zəkiyə verdikdən sonra Zəki mənə aşağıdakı cavab şeirini yazıb göndərmişdi:

Şeirdə, sənətdə, ağıl, kamalda,

Zirvəyə sərilən xalıymışsan sən.

Qoşmanın ustadı, təcnisin şahı,

Sakit okeantək lalıymışsan sən.

Ustad kimi, ustad sözün dillərdə,

Nəsihətin, nəsihəttək ellərdə,

Sətirlərin vərəq-vərəq əllərdə,

Doğru yol göstərən, yoluymuşsan sən.

Allaha yaxınsan, elə yaxınsan,

Sən dosta, tanışa, elə yaxınsan,

Qəlbimə doğmasan, elə yaxınsan,

Müqəddəs bədənin qoluymuşsan sən.

Nəcəfi yenidən cahana verən,

Vətən haraylısan, keçmişi görən.

Ulu babaları bir də dirildən,

Göyçənin başa-baş boyuymuşsan sən.

Qəhrəmanlar qəhrəmanı yaratdın,

Vətandaşda vətandaşlıq oyatdın.

Atanın yolunda düz addım atdın,

Mən Zəki İslamdan halıymışsan sən.

Bu gün də Zəki İslamla xoş səmimiyyətimiz, dostluğumuz davam edir. Tez-tez görüşə bilməsək də, arada zəngləşib o keçən günləri xatırlayırıq...

Sərraf Şiruyə.

Hər görüş bir xatirədir.

Bakı, «Nurlan», 2007.