Tarixin ilk qadın hökmdarı - Tomris Xatun
Tomris Xatun tarixə bəlli olan ilk qadın hökmdardır. Miladdan öncə 6-cı yüzillikdə yaşamış bu qadın, adı bəlli türk Xaqanı Alp Ər Tunqanın nəvəsi idi. Ərəb və fars qaynaqlarında adı Əfrasiyab olaraq keçən Alp Ər Tunqanı bir çox əski türk boyları, eləcə də Göytürk, Uyğur, Qaraxanlı və Səlcuqlu dövlətlərinin başçıları özünün babası hesab edirdi.
Balasaqunlu Yusif özünün 11-ci yüzilliyin 70-ci illərində yazdığı “Qutadqu bilik” adlı əsərində qeyd edir: “...Qaşqar üçün “Ordu Kənd” deyirlər. Xanın oturduğu şəhər deməkdir. Çünki havası gözəl olduğu üçün Əfrasiyab burada otururdu”. Miladdan öncə 7-ci yüzillikdə Alp Ər Tunqa bir çox türk boylarını birləşdirib, güclü birlik (bəzi qaynaqlarda Sak-İskit dövləti) qurmuşdu. Bu birlik Qafqaz, Suriya, Anadolu da daxil olmaqla geniş əraziləri öz hakimiyyəti altına almışdı. Mərkəz Kaşğar şəhəri idi. “Qutadqu bilik”də Alp Ər Tunqa haqqında belə yazılır: “Dünya bəyləri arasında ən yaxşıları türk bəyləridir. Türk bəyləri arasında ən ünlüsü Alp Ər Tunqa idi. O, yüksək biliyə və ağıla malik idi. Seçkin və igid adam idi. Bu insan dünyaya hakim olur”.
Tomris Xatun ağır bir dönəmdə, öncə peçeneklərə, sonralar həm də Sak-Massagetlərə başçılıq etdi. Tomris “dəmir” sözündəndir. Əski türklərdə dəmirlə bağlı adlar geniş yayılmışdı. Əmir Teymurun da adı dəmir sözündən götürülmüşdü. Miladdan öncə 5-ci yüzillikdə yaşamış tarixçi Heredot, Antik yunanlıların Demirus dediyi qəhrəman qadın Tomrisin adını sayğı ilə çəkir.
Miladdan öncə 550-ci ildə Əhəməni İmperiyası Kirin başçılığı ilə tarix səhnəsinə çıxdı. Bu İmperiya eramızın 330-cu ilinə qədər - 900 ilə yaxın mövcud olmuşdu. Kir hakimiyyətə gəldiyi ilk illərdə Turan torpaqlarının güney ərazilərini işğal etmişdi. Belə bir dönəmdə Tomrisin başçı seçilməsi onun kifayət qədər ağıllı, cəsur və təcrübəli döyüşçü olduğunu nişan verir. O, qonşu birliklərlə münasibətdə daha çox barışa üstünlük verirdi və barış şəraitində yaşamağa çalışırdı. Həmin dönəmin bir çox xalqlarında qadın əşya sayıldığı halda, türk soy birliklərində qadının hökmdar olması, eyni dönəmdə türk boylarında qadın və kişinin eyni hüquqlara sahib olmasını bəlli edir. Biz qadına verilən bu yüksək dəyəri əski yazılı abidələrimizdə də görməkdəyik. Orxon yazılarında Bilgə Xaqanın dilindən yazılır:
“Yuxarıda Tanrı qutsal yeri, suyu düzənə salmışdır. Türk milləti yox olmasın deyə, millət olsun deyə babam İltəriş Xaqanı, anam İlbilgə Xatunu göyün təpəsindən yuxarı qaldırmışdır”.
Bilgə Xaqana aid olan başqa bir yazıda belə deyilir:
“Türk millətinin adı, sanı yox olmasın deyə atam Xaqanı, anam Xatunu ucaltmış olan Tanrı...”.
Əhəməni imperatoru Kir Turan torpaqlarının güneyini işğal etdikdən sonra Tomrisin başçılıq etdiyi ellərdən birinə - peçeneqlərə hücum çəkmişdi. Kir hiylə işlətməklə Turan torpaqlarına sahib olmaq istəyirdi. O, Tomrisə evlilik təklif etmiş və rədd cavabı almışdı. Tomrisin Kirə rədd cavabı verməsinin 3 əsas səbəbi vardı:
1. Kir Tomrislə evlənməklə onun idarəçiliyində olan torpaqları ələ keçirmək istəyirdi. Bu isə, Tomris üçün, eləcə də, türk boyları üçün qəbuledilməz idi.
2. Tomrisin babası Alp Ər Tunqanı Əhəmənilərin babaları xaincəsinə zəhərləyib öldürmüşdülər. Bundan sonra iki toplum arasındakı düşmənçilik daha da dərinləşmişdi.
3. Tomris yurduna işğalçılıq niyyəti ilə daxil olan və millətinə düşmən gözü ilə baxan bir imperatorluğun başçısı ilə evlənməyi şərəfinə sığışdırmırdı.
Bundan sonra intiqam hissi ilə yaşayan Kir, daha tez-tez hücumlar etməyə başlamışdı. Kir öncə Tomrisin oğlunun əmrində olan ərazilərə saldırdı. Bu savaşda Tomrisin oğlu məğlub olmuşdu və bu məğlubiyyətlə barışmadığı üçün özünü öldürmüşdü. Bəzi qaynaqlarda Kirin hiylə işlətməklə Tomrisin oğlunu məğlub etdiyi yazılır. Belə ki, həmin zamanlarda Kirin məsləhətçisi olan keçmiş Lidiya hökmdarı Kiroşun tövsiyəsi ilə, Kirin oğlunun əmrində olan qoşuna qarşı hiylə işlədərək, onların hamısının içirdilməsi planı qurulur. İçəndən sonra dərin yuxuya gedən qoşun, Kirin adamları tərəfindən əsir alınır. Yalnız, ayılandan sonra nə baş verdiyini anlayan Tomrisin oğlu acıdan qurtulmaq üçün özünü öldürür. Oğlunun hiylə ilə öldürülməsi Tomrisə çox pis təsir edir və bu xəbəri eşidəndən sonra and içir:
“Ey qana susayan Kir! Sən oğlumu ərənliklə deyil, hiylə işlədərək öldürdün. Ancaq Günəşə and olsun, səni qanla doyuracam”.
Qoşununun xeyli hissəsi döyüşçü qadınlar olan Tomris Xatun, bir də Kirlə son qarşılaşmada ordunun ruhunu coşduran çıxış etmişdi və and içmişdi. Bu, miladdan öncə 528-ci ildə olmuşdu. Asiya bozqırlarında qarşılaşan iki qoşun arasında tarixin ən qanlı savaşlarından biri olmuşdu. Bu döyüşdə Tomrisin başçılıq etdiyi qoşunların sayı 15 mindən az olduğu halda, Kirin qoşunu bundan dəfələrlə çox idi. Eyni zamanda Əhəməni ordusunda xüsusi olaraq yetişdirilmiş xeyli sayda döyüş itləri vardı. Buna baxmayaraq, bu döyüşdə Tomris qələbə qazanmış, Kir məğlub olmuşdu. Bu döyüşdə Tomris Xatun “Turan taktikası” və ya “Qurd oyunu” deyilən savaş üsulundan istifadə etmişdi. Bu zəfərin qazanılmasında isə döyüşdən öncə Tomrisin etdiyi çıxışın böyük rolu olmuşdu. Döyüş öncəsi qoşunun qarşısında dayanan Tomris Xatun ordusuna bu sözlərlə səslənmişdi:
“Qarşımızdakılar dünyanın ən vəhşi, ən qəddar və sayca ən böyük olan ordusudur. Ancaq bilirəm, göylərin altındakı heç bir ordu bu bütövlənmiş ayın altında od saçan gözlərinizdən daha cəsur deyil. Yenə bilirəm, yer üzündə heç bir ordu, ulusu və yurdu üçün çarpan ürəklərinizdən böyük deyil.
Gündüzümüzü aydınladan Günəşə, gecəmizi aydınladan Aya və babalarımızın ruhuna and olsun, atlarımızın otladığı bu torpaq qanımla qızıla boyansa da, heç kimin, eləcə də, Əhəmənilərin əsarəti altına girməyəcəm...”
Bu çıxışdan sonra yüzlərlə qılınc “and olsun” hayqırtısı ilə qından sıyrılmışdı.
Miladdan öncə 528-ci ildə (bəzi qaynaqlarda miladdan öncə 530-cu, bəzilərində 529-cu il göstərilir) baş verən bu savaşın sonucunda Əhəməni qoşunları darmadağın olmuş, Kirin başı kəsilmişdi. Kirin başını kəsən Tomris Xatun, başı qanla doldurulan bir tuluğun içinə qoymuş və belə demişdi:
“Ömrün boyu qandan doymadın. İndi səni qanla doydururam. Bacardığın qədər iç”!
Tomris Xatun bunu, təkcə intiqam alsın deyə etmədi. O, bununla digər başçılara qana hərisliyin və zalımlığın acı sonucunu göstərirdi.
Qəhrəman türk qadını əski dünyanın dövlət başçılarına yüz illər boyu ibrət olacaq bir dərs vermişdi.
Namiq Hacıheydərli
manera.az
Oxuduğu məktəbdə adı əbədiləşən - ŞƏHİD ELŞAD HƏMİDOV.
20.04.2024Mədəniyyətimizin zənginləşməsində Aşıq Ələsgər amilindən istifadə mexanizmi
16.04.2024Aşıq Ələsgər xalqımızın Qərbi Azərbaycandan deportasiyası dövrünün qurbanı, canlı şahidi kimi
01.04.2024ORDA BİR KƏND VAR, UZAQDA... DOĞMA QARAQOYUNLUM - FOTO
26.03.2024NOVRUZ XALQIMIZIN MİLLİ BAYRAMIDIR!
20.03.2024Bayram Aslanov “Heydər Əliyevin 100 illiyi” yubiley medalı ilə təltif edilib - Fotolar
19.03.202416 mart 2024-cü ildə Qərbi Azərbaycan İcmasında Gənclər Şurasının üzvləri ilə görüş keçirilib.
16.03.2024Niyə məhz Qurbani?
04.03.2024Meşəli kəndində ailəsi qətlə yetirilən qadın: “Atamı diri-diri yandırdılar, anamı, bacımı güllələdilər” - FOTO
26.02.2024Milli düşmənçiliyə qarşı etiraz səsini ucaldan ŞƏXSİYYƏT – FOTOLAR
24.02.2024Qərbi Azərbaycanın rayonları və kəndləri üzrə icma sədrləri və Azərbaycan Respublikasının ərazi vahidləri üzrə nümayəndələrinin 1-ci toplantısı keçirilib
24.02.2024Qərbi Azərbaycan kəndləri – Cıvıxlı
21.02.2024Pəmbək. (Göldək)
21.02.2024BÖYÜK NƏRİMANLILAR SİLSİLƏSİNDƏN - QURBANOV ELŞƏN MAHMUD OĞLU
17.02.2024Prezidentin andiçmə nitqi: inkişafın yeni “yol xəritəsi”
16.02.2024BÖYÜK NƏRİMANLILAR SİLSİLƏSİNDƏN YAZIÇI, PUBLİSİST QƏDİR ASLAN
Qərbi Azərbaycan İcmasında Basarkeçər rayonunun alimləri ilə görüş keçirilib.
12.02.2024QOŞABULAQ
06.02.2024DƏDƏ ƏLƏSGƏRİN 60 YAŞLI MÜRİDİ
16.01.2024DƏDƏ ƏLƏSGƏR SEVDALI İŞ ADAMI
15.01.202460 YAŞIN MÜBARƏK!
15.01.2024AŞIQ İSLAM YUSİFOV
(1893-1968)
Milli dövlətçilik tariximizin məğrur lideri
28.12.2023Sosial Tədqiqatlar Mərkəzinin təşkilatçılığı ilə "Qərbi Azərbaycan yolunda" adlı konfrans keçirilir - FOTOLAR
28.12.2023GÖYÇƏ MAHALI, BASARKEÇƏR RAYONU. BALA MƏZRƏ KƏNDİNİN QISA TARİXİ
27.12.2023AZƏRBAYCAN AŞIQ POEZIYASININ GÖRKƏMLİ NÜMAYƏNDƏLƏRİNDƏN BİRİ ŞAİR, USTAD AŞIQ NÖVRƏS İMANIN 120 İLLİK YUBİLEY TƏDBİRİ KEÇİRİLİB
26.12.2023İLAHİ EŞQİN TƏRCÜMANI
24.12.2023Müzəffər Ali Baş Komandan, Qarabağın Fatehi, sizi doğum günü münasibətilə təbrik edirk!
24.12.2023Həsən Xəyallının şeirlərində dini məqamlar. “Qıfılbənd”in təhlili
21.12.2023BÖYÜK MƏZRƏ - GÖYÇƏ MAHALI
10.12.2023Dekabrın 7-də Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının Vəcihə Səmədova adına Sərgi Salonunda Qərbi Azərbaycan əsilli rəssamların əsərlərindən ibarət sərgi açılıb.
07.12.2023Tanınmış hərbi ekspert Telman Qasımov İrəvana səfər edib.
05.12.2023HƏYATDA ÖZÜMÜ XOŞBƏXT ADAM HESAB EDİRƏM Ki, HEYDƏR ƏLİYEVLƏ BİRGƏ İŞLƏDİM
04.12.2023AMEA müxbir üzvü, Basarkeçər rayon icma sədri, professor Nuru Bayramov İnönü Universitetinin “Fəxri Doktoru” seçilib - FOTOLAR.
03.12.2023Bax, biz Göyçə torpağındayıq...
29.11.2023BAKI DÖVLƏT UNİVERSİTETİNDƏ “Qərbi Azərbaycanda türk müsəlman abidələrinin erməni vandallığına məruz qalması” mövzusunda elmi seminar keçirilib - FOTOLAR
25.11.2023SƏHRADA YALQIZLIQ
25.11.2023Azərbaycanda ilk dəfə “Qərbi Azərbaycana qayıdış” festival-konqres keçirilir FOTO
23.11.2023İcma: Paşinyan hökumətindən azərbaycanlıların Ermənistanda öz dədə-baba yurdlarına qayıdış hüququnu tanımasını gözləyirik
21.11.2023“Azərbaycan Bayrağı” ordeni və “Vətən uğrunda” medalı ilə təltif olunan - MÜBARİZ QULUYEV BABACAN KƏND İCMASININ SƏDRİ SEÇİLDİ-FOTOLAR
14.11.2023Xankəndi şəhərində Vətən müharibəsində əldə edilən Zəfərin üçüncü ildönümünə həsr olunan hərbi parad keçirilib
08.11.2023Qərbi Azərbaycan İcmasının Basarkeçər rayonu Dərə kənd sakinləri və Dərəli kökənli gənclərlə görüşü keçirilib.
07.11.2023Ulu Öndər Heydər Əliyev xatirələrdə
31.10.2023"Azərbaycanlılara qarşı nifrət cinayətləri və nifrət nitqi" hesabatının təqdimatı ilə bağlı konfrans keçirilib.
30.10.2023Oktyabrın 27-də Qərbi Azərbaycan İcmasında (QAİ) “Ulu Öndər Heydər Əliyev xatirələrdə” kitabının təqdimatı keçirilib.
28.10.2023“Oğul” filminin rejissoru: “Erməni hərbçilərdən biri Natiqin cəsurluğunu etiraf etdi” - MÜSAHİBƏ
26.10.2023Nərimanlı gəncləri ilə görüş keçirilib - FOTOLAR
24.10.2023TANINMIŞ ALİM, İSTEDADLI ŞAİR-PUBLİSİST - RAMİZ HƏSƏNLİ ŞİŞQAYA KƏND İCMASININ SƏDRİ SEÇİLDİ
21.10.2023Ümummilli Lider Heydər Əliyevin 100 illik yubileyinə həsr olunmuş “Qüdrətdən səngərli, qalalı dağlar” adlı konsert proqramı keçirilib.
21.10.2023Erməni dostunun azərbaycanlı yazıçıya hər il yazdığı mesaj: “Axırda...” – Müsahibə
17.10.2023